ἐρασιτεχνικὸ φωτογραφικὸ ὁδοιπορικό
Διονυσίου Ἀνατολικιώτου
δρος φιλοσοφικῆς σχολῆς Ἀθηνῶν,
μουσικολόγου - τυπικολόγου,
πτυχ. κοινωνικῆς θεολογίας
symbole@mail.com
Τὸ 2011 ἦταν γιὰ μένα μία χρονιὰ πλούσια σὲ γεγονότα καὶ ἐμπειρίες· ἐπισκέφθηκα γιὰ πρώτη φορὰ τὴν Κρήτη γιὰ κάποια διάλεξι, πῆγα στὴν Κωνσταντινούπολι (ἐπίσης γιὰ πρώτη φορὰ) καὶ ἔμεινα ἐκεῖ γιὰ 10 ἡμέρες περίπου μοιράζοντας τὸν χρόνο μου μεταξὺ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καὶ Χάλκης, ἐγκρίθηκε μὲ ἄριστα τὸ διδακτορικό μου, καὶ ἔλαβαν ἐπίσης χώρα ὡρισμένα ἀκόμη γεγονότα πιὸ προσωπικὰ ἢ μικροτέρας σημασίας.
Τὸ καλοκαῖρι τῆς ἴδιας χρονιᾶς βρέθηκα ὡς διερχόμενος ἐπισκέπτης γιὰ μία μέρα στὸ κρατίδιο τῶν Σκοπίων, καὶ συγκεκριμένα στὴν πόλι τοῦ Μοναστηρίου (Μπίτολα), πρωτεύουσας τῆς ὁμώνυμης ἐπαρχίας καὶ δεύτερης σὲ μέγεθος καὶ πληθυσμὸ πόλεως τοῦ ἐν λόγῳ κρατιδίου. ῾Η περιοχὴ αὐτὴ εἶναι φυσικὴ γεωγραφικὴ συνέχεια τῆς ἑλληνικῆς Μακεδονίας μας καὶ ὠνομαζόταν μέχρι τὰ νεώτερα χρόνια Πελαγονία, περιλαμβάνει ἐπίσης τὸ ὄρος Περιστέρι (παρεφθαρμένο ὡς Πελιστὲρ στὸ σλαβικό τους ἰδίωμα) καὶ τὴν ὁμώνυμη γύρω ἀπὸ αὐτὸ περιοχή. ῾Η περιοχὴ ἀπὸ τὸ Μοναστῆρι καὶ τὴν ᾿Αχρίδα μέχρι τὸ Κρούσοβο περίπου εἶναι κατ᾿ ἀκρίβειαν ἡ Βόρειος Μακεδονία, γνωστὴ ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα, καὶ ὄχι ὁλόκληρο τὸ κρατίδιο τῶν Σκοπίων, ποὺ γράφουν προπαγανδιστικῶς οἱ σύγχρονες ἀναφορὲς ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον.
Παρουσιάζω ἐδῶ τὶς περισσότερες ἀπὸ τὶς φωτογραφίες ποὺ ἔβγαλα κατὰ τὴν σύντομη περιήγησί μου στὸ Μοναστῆρι, στὶς περισσότερες ἀπὸ τὶς ὁποῖες ἀποτυπώνεται ἡ ὕπαρξι ἑνὸς ἀκμαίου ἑλληνισμοῦ στὴν περιοχὴ ἀπὸ τὰ ἀρχαιότερα χρόνια μέχρι πρόσφατα. Οἱ παρακάτω φωτογραφίες τραβήχτηκαν ὅλες στὶς 19/8/2011.
1. Διάφορες ὄψεις τῆς πόλεως
Μουσουλμανικὸ τέμενος στὸ κέντρο τοῦ Μοναστηρίου (τῆς Μπίτολα), ὅπως φαίνεται ἀπὸ τὴν ἐμπορικὴ ὁδὸ τῆς πόλεως (ἀπὸ τὸ πίσω μέρος τοῦ τεμένους). Μᾶλλον εἶναι τὸ Γενὶ τζαμὶ μὲ τὸν χαρακτηριστικὸ μιναρὲ ὕψους 40 μέτρων. Σὲ πρόσφατες ἀρχαιολογικὲς ἀνασκαφὲς ἀποκαλύφθηκε ὅτι τὸ τέμενος ἔχει χτιστῆ πάνω σὲ παλαιὸ χριστιανικὸ ναό.
Ποταμὸς ποὺ διασχίζει τὴν πόλι τοῦ Μοναστηρίου. Πιθανὸν εἶναι ὁ ἀρχαῖος ποταμὸς ῾Υδραγόρας, ποὺ προφέρεται σήμερα παρεφθαρμένος Ντραγκὸρ στὴν σλαβικὴ διάλεκτο τῶν κατοίκων. Εἶναι χαρακτηριστικὴ ἡ ὁμοιότητα μὲ ἄλλες πόλεις τῆς ἑλληνικώτατης Μακεδονίας ὅπως Φλώρινα, Ἔδεσσα κλπ., ποὺ ἔχουν ἕνα ποτάμι νὰ τὶς διασχίζῃ στὸ μέσον τους. Στὴν πρώτη ἀπὸ τὶς δύο φωτογραφίες διακρίνεται ἡ ὄχι καὶ τόσο καθαρὴ κατάστασι τοῦ πυθμένος τοῦ ποταμοῦ (ῥόδα αὐτοκινήτου, πλαίσιο παραθύρου καὶ ἄλλα ἀντικείμενα), ἐνῷ στὴν ἀριστερὴ ὄχθη (τῆς ἴδιας φωτογραφίας) στὸ κάτω μέρος τοῦ τοιχίου ὁ προσεκτικὸς ἀναγνώστης θὰ παρατηρήσῃ τὸ στόμιο-ἀπόληξι ἑνὸς ὑπονόμου.
Παλαιὰ νεοκλασικὰ κτήρια στὸ κέντρο τοῦ Μοναστηρίου.
Ναὸς τῆς ἁγίας Κυριακῆς σὲ κεντρικὸ δρόμο τῶν περιχώρων τῆς πόλεως.
2. ῾Ο μητροπολιτικὸς ναὸς τοῦ ἁγίου Δημητρίου
στὴν πόλι τοῦ Μοναστηρίου
῾Ο καθεδρικὸς ναὸς τοῦ Μοναστηρίου εἶναι ναὸς κτισμένος ἀπὸ τοὺς ῞Ελληνες στὸ 1830 καὶ ἁγιογραφημένος μέχρι τὸ 1850 περίπου. Ἦταν ὁ μητροπολιτικὸς ναὸς τῆς μητροπόλεως Πελαγονίας μέχρι τὶς ἀρχὲς τοῦ 20οῦ αἰῶνος, ὅταν ἐκκλησιαστικὰ ἡ περιοχὴ ὑπαγόταν στὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο. Τὸ ἐσωτερικὸ τοῦ ναοῦ παραμένει μέχρι σήμερα σχεδὸν ὅπως ἦταν καὶ πρὶν ἀπὸ 180 χρόνια.
Οἱ εἰκόνες εἶναι ἑλληνικῆς λαϊκῆς τεχνοτροπίας τῆς ἐποχῆς μὲ σκοτεινόχρωμους προπλασμούς, ποὺ μιμοῦνται κάπως τὴν βυζαντινὴ τεχνική (τῆς κρητικῆς σχολῆς), ἀλλὰ μὲ θεματολογία καὶ κίνησι τῶν προσώπων, ποὺ φανερώνουν ἔντονες ἐπιδράσεις τῆς ὕστερης ἰταλικῆς (μετα-αναγεννησιακῆς) τεχνοτροπίας. Φυσικὰ οἱ εἰκόνες ἔχουν ἑλληνικὲς ἐπιγραφὲς καὶ σημειώσεις, γιὰ τὶς ὁποῖες μέχρι τώρα δὲν ξέρω νὰ ἔχῃ γίνει κάποια δημόσια ἀναφορὰ ἢ παρουσίασι.
Οἱ φωτογραφίες μου εἶναι φυσικὰ ἐντελῶς ἐρασιτεχνικές, καὶ τραβηγμένες κρυφά, γι᾿ αὐτὸ οἱ περισσότερες χωρὶς φλάς. Στὶς ἐλάχιστες ποὺ χρησιμοποίησα φλὰς αὐτὸ ἔγινε βιαστικὰ καὶ χωρὶς νὰ μπορῶ νὰ ἑστιάσω σωστά, διότι μόλις ἔγινε ἀντιληπτὸ ἀπὸ τοὺς φύλακες, ποὺ κάθονταν ἔξω στὸ προαύλιο, ὅτι κάποιος φωτογραφίζει, ἀμέσως ὥρμησαν μέσα, ἀλλὰ δὲν ἀνακάλυψαν ποιός φωτογράφισε.
Τὸ περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο τοῦ ναοῦ. Μεγάλο καὶ ἀρκετὰ ὑψηλό, «βαρὺ» καὶ ἐπιχρυσωμένο, μὲ πολλὲς ζῶνες παραστάσεων, καὶ μὲ πολλὰ καὶ ἔντονα χαραγμένα στολίδια (ἀνθέμια, κλήματα, φύλλα, ἕλικες, ἀγγέλους, ἀνθρώπινες καὶ ζωικὲς μορφὲς κλπ.). ῾Ομοίως καὶ ὁ ἀρχιερατικὸς θρόνος.
῾Ο γυναικωνίτης καὶ ὁ ἄμβωνας τοῦ ἴδιου ναοῦ.
Τμῆμα τῆς στέγης τοῦ ναοῦ μὲ τὸν Παντοκράτορα στὸ κέντρο.
Ἄποψι τοῦ ἐσωτερικοῦ τοῦ ναοῦ μὲ τὸν κρυστάλλινο πολυέλαιο.
Μεγάλες φορητὲς εἰκόνες τῆς ἴδιας περίπου ἐποχῆς μὲ τὶς ὑπόλοιπες εἰκόνες τοῦ ναοῦ στολίζουν τοὺς τοίχους. ᾿Εδῶ ἡ εἰκόνα τῆς ῾Υπαπαντῆς καὶ στὸ κέντρο ὁ προφητάναξ Δαυίδ (οἱ ἑλληνικὲς ἐπιγραφές τους ἐδῶ δὲν εἶναι εὐδιάκριτες).
῾Η νότια εἴσοδος τοῦ ἱεροῦ, ἑκατέρωθεν τῆς ὁποίας ὑπάρχουν οἱ εἰκόνες τῶν τριῶν ἱεραρχῶν καὶ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ. Τόσο τὰ ὀνόματα τῶν τριῶν ἱεραρχῶν ὅσο καὶ οἱ ἐπιγραφὲς τοῦ Εὐαγγελισμοῦ εἶναι φυσικὰ στὰ ἑλληνικά.
Μεγάλη φορητὴ εἰκόνα τῆς ῾Υπαπαντῆς. ῞Ολες της οἱ ἐπιγραφὲς εἶναι στὰ ἑλληνικά. ᾿Επάνω ἐπάνω γράφει· «Η ΥΠΑΠΑΝΤΗ Ιȣ Χȣ» (= ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ). ᾿Αριστερὰ ἡ ΑΝΝΑ βαστᾷ εἰλιτάριον μὲ τὴν ἐπιγραφή· «Τοῦτο τὸ βρέφος οὐρανὸν καὶ γῆν ἐστερέωσεν». Στὸ κέντρο ὁ ΙΩΣΗΦ καὶ ἡ ΜΗΡ Θȣ (= ΜΗΤΗΡ ΘΕΟΥ). Δεξιὰ ὁ ΣΥΜΕΩΝ, ἐνῷ στὴν ἀγκάλη του βρίσκεται ὁ ΙC ΧC (= ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ) ὡς βρέφος. Στὸ κάτω ἀριστερὸ τμῆμα τῆς εἰκόνος καὶ ἀκριβῶς κάτω ἀπὸ τὴν θεοπρομήτορα Ἄννα εἰκονίζεται ἐντὸς διακεκριμένου πλαισίου ὁ ἅγιος Δημήτριος (ἐπίσης μὲ ἑλληνικὴ ἐπιγραφή), κάτι ποὺ φανερώνει ὅτι αὐτὴ ἡ εἰκόνα φιλοτεχνήθηκε ἐξ ἀρχῆς γιὰ νὰ κοσμῇ τὸν συγκεκριμένο ναό. Τοῦτο πιστοποιεῖται καὶ ἀπὸ τὴν ἐπίσης ἑλληνικὴ ἐπιγραφὴ στὸ κάτω δεξιὸ μέρος τῆς εἰκόνος· «Η ΕΙΚΩΝ ΑΦΙΕΡΩΘΗ ΥΠΟ ΤΟΥ ΜΠΑ...[ὄνομα δυσανάγνωστο στὴν φωτογραφία] ΕΙΣ ΤΟΝ ΝΑΟΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΕΙΣ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟΝ ἁιώνιον. 1851:δεκεμβρίου:10 // καὶ τὸν δούλονσου νέιζω[;]» [ὁμοίως δυσανάγνωστο· ἴσως νὰ εἶναι τὸ ὄνομα τοῦ εἰκονογράφου.]
Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ. Τὸ εἰλιτάριο στὸ χέρι του εἶναι ἐπίσης στὰ ἑλληνικὰ καὶ γράφει· «ΖΗ ΚΥΡΙΟΣ Ο ΘΕΟΣ ΤΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ».
῾Ο ἅγιος Σπυρίδων καὶ ὁ ἅγιος Νικόλαος, εἰκόνες τοῦ τέμπλου.
᾿Εντοιχισμένη πλάκα μὲ χαραγμένο περίτεχνο σταυρὸ καὶ τὸ ἔτος 1830, χρονολογία ἀνεγέρσεως τοῦ ναοῦ τοῦ ἁγίου Δημητρίου στὸ Μοναστῆρι.
3. ῾Η ἀρχαία ἑλληνικὴ ῾Ηράκλεια
στὴν θέσι τοῦ Μοναστηρίου
Τὴν ἴδια ἐκείνη μέρα (19/8/2011) ἔμεινα κατάπληκτος, ὅταν στὴν ἄκρη τῆς πόλεως τοῦ Μοναστηρίου εἶδα ἕναν ἀρχαιολογικὸ χῶρο, ποὺ γρήγορα διεπίστωσα ὅτι ἦταν τὰ ἐρείπια τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς πόλεως, ποὺ ὑπῆρχε στὴν ἴδια θέσι ὅπου βρίσκεται σήμερα τὸ Μοναστῆρι. Δὲν τὸ ἤξερα μέχρι τότε. Ἦταν ἡ ἀρχαία ῾Ηράκλεια Λυγκιστίς, πόλι χτισμένη τὸν 4ο π.Χ. αἰῶνα ἀπὸ τὸν ῞Ελληνα βασιλιᾶ τῆς Μακεδονίας Φίλιππο Β΄, τὸν πατέρα τοῦ μεγάλου ᾿Αλεξάνδρου. Τὰ ἐρείπια ποὺ ἔφερε στὸ φῶς ἡ ἀρχαιολογικὴ σκαπάνη εἶναι τοῦ 4ου π.Χ. αἰῶνος, τῆς ἑλληνιστικῆς περιόδου, τῆς ῥωμαϊκῆς ἐποχῆς καὶ τῶν παλαιοχριστιανικῶν χρόνων· καλύπτουν δηλαδὴ μία χρονικὴ περίοδο περίπου 1000 ἐτῶν πρὶν ἀπὸ τὴν ἐμφάνισι τῶν σλαβικῶν φύλων στὴν περιοχή.
Τὶς φωτογραφίες τὶς τράβηξα μὲ μεγάλη δυσκολία, διότι μὲ τὸ ποὺ ξεκίνησα νὰ φωτογραφίζω ἔξω ἀπὸ τὸν ἀρχαιολογικὸ χῶρο, προτοῦ κἂν μπῶ μέσα ἀπὸ τὴν περίφραξι, οἱ φύλακες ἄρχισαν νὰ φωνάζουν, νὰ σφυρίζουν δυνατὰ μὲ σφυρίχτρες, νὰ χειρονομοῦν καὶ γενικὰ νὰ κάνουν σὰν παλαβοί (ἐνῷ εἶναι ἀνοιχτὸς δημόσιος χῶρος μὲ ἐλεύθερη ὀπτικὴ πρόσβασι), καὶ στὸ τέλος νὰ μὲ κυνηγοῦν τρέχοντας. Λίγο ἀργότερα διαπίστωσα ὅτι ἤθελαν νὰ ἀπαγορεύσουν μόνον σ᾿ ἐμένα τὴν φωτογράφισι, ἐπειδὴ προφανῶς κατάλαβαν ὅτι ἤμουν ῞Ελληνας. Διότι ὁ ἀρχαιολογικὸς χῶρος μᾶλλον χρησιμοποιεῖται γιὰ διάφορες ἐκδηλώσεις καὶ ἐκείνη τὴν ἡμέρα ἴσως γινόταν μία τέτοια ἐκδήλωσι (πιθανὸν θεατρικὴ ἢ χορευτικὴ παράστασι), καθὼς ἐρχόταν πολὺς κόσμος καὶ ὁμάδες παιδιῶν, πήγαιναν σὲ συγκεκριμένο χῶρο καὶ ἔβγαζαν φωτογραφίες μεταξύ τους ἀνενόχλητοι.
Πάντως δὲν κατάλαβα τί τοὺς ἐνωχλοῦσε νὰ βγάλω κι ἐγὼ κάποιες φωτογραφίες, ἀφοῦ τόσοι ἄλλοι ἔκαναν τὸ ἴδιο, ἀλλὰ μιλοῦσα μόνο ἑλληνικά, ὁπότε οὔτε τοὺς καταλάβαινα οὔτε μὲ καταλάβαιναν. Τὸ πῶς τελικὰ κατάφερα νὰ τραβήξω αὐτὲς τὶς φωτογραφίες δὲν θὰ τὸ περιγράψω τώρα. Πάντως πολλὲς βγῆκαν χωρὶς νὰ ἔχω ἑστιάσει καὶ χωρὶς νὰ ξέρω ἀπὸ πρὶν τί θὰ ἐμφανιστῇ. Γι᾿ αὐτὸ καὶ οἱ περισσότερες δὲν εἶναι ἀξιοποιήσιμες. Οἱ λίγες ποὺ βλέπονται εἶναι αὐτὲς ποὺ παρουσιάζω ἐδῶ.
῾Η πρώτη ἀπὸ τὶς παραπάνω φωτογραφίες εἶναι μία γενικὴ ἄποψι τοῦ ἀρχαιολογικοῦ χώρου τῆς ἀρχαίας ῾Ηρακλείας ἔξω ἀπὸ τὴν περίφραξι. Οἱ ὑπόλοιπες τραβήχτηκαν ἐντὸς τοῦ ἀρχαιολογικοῦ χώρου, μετὰ δηλαδὴ τὸ κυνηγητὸ τῶν φυλάκων.
Στὴν 4η καὶ στὴν 7η φωτογραφία φαίνεται ὅτι τὰ ἐρείπια τῆς ἀρχαίας πόλεως εἶναι δίπλα ἀκριβῶς στὰ σπίτια τῆς σημερινῆς πόλεως τοῦ Μοναστηρίου. ῾Ο χῶρος εἶναι τουριστικὸς προορισμὸς καὶ γιὰ τοὺς σημερινοὺς κατοίκους καὶ γιὰ τοὺς ἐπισκέπτες ἀπὸ ἄλλες περιοχές.
Στὴν περιοχὴ τοῦ Μοναστηρίου ζοῦν ἀκόμη ἑλληνικὲς οἰκογένειες. Τὸ γνωρίζω, διότι ἕνας κλάδος τῆς οἰκογενείας μου ἔχει κάποιους συγγενεῖς ἐκεῖ. Δὲν ἔχουν ὅμως καμμία ἐπαφὴ μ᾿ ἐμᾶς, οὔτε τότε ποὺ ἐπισκέφθηκα τὴν περιοχὴ ἦρθα σὲ κάποια ἐπικοινωνία μαζί τους, καὶ γενικὰ οὔτε ξέρουμε ποιά εἶναι ἡ οἰκογενειακή τους κατάστασι ἐδῶ καὶ δεκαετίες.
Δημοσιεύτηκε στὶς 3/2/2018, παραμονὴ τοῦ συλλαλητηρίου στὸ Σύνταγμα τῶν ᾿Αθηνῶν γιὰ τὴν ἑλληνικώτατη Μακεδονία μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου