ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΔΕΚΑΤΗ (ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΤΗΣ ΕΟΡΤΗΣ ΤΟΥ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΠΑΣΧΑ)

Ἀγαπητέ μου κ. Μάννη,

Χριστὸς Ἀνέστη!

«Ἐχάρησαν οὖν οἱ Μαθηταὶ ἰδόντες τὸν Κύριον»

Χαῖρε καὶ ἐσὺ πάντοτε τὴ χαρὰ τοῦ Χριστοῦ μας.

Ἂς διώξουμε τελείως τὴ λύπη ποὺ δοκιμάσαμε καὶ ἂς κάνουμε ὁ κάθε ἕνας ἀπὸ μᾶς, -  ὅπως λέγει τὸ κείμενο τοῦ ἁγίου Διονυσίου Ἀλεξανδρείας ποὺ ἀνέβασες στὸ ἰστολόγιό σου -, τὸν τόπο ποὺ βρισκόμαστε τόπο χαρᾶς, μὲ τὴ βεβαιότητα πὼς ὁ Χριστός μας θὰ εἶναι καὶ ὁ τελευταῖος νικητὴς· καὶ τῆς Βασιλείας αὐτοῦ οὐκ ἔσται τέλος. Μόνο εἴθε νὰ βοηθήσῃ καὶ τὴν ἰδική μας ἀδυναμία. Νὰ δυναμώσῃ τὴν Πίστι· Νὰ θερμάνῃ τὴν ἐλπίδα· Νὰ μαράνῃ τὰ πάθη καὶ νὰ ἀξιωθοῦμε ἐκτυπώτερον νὰ μετά­σχωμε τῆς θείας Τραπέζης τῆς ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν, τοῦ ἀμηχάνου κάλλους καὶ τῆς ἀπροσίτου Δόξης Του, κρο­τοῦντες Πάσχα  αἰώνιον.

Νὰ ἔλθουμε ὅμως στὸ θέμα μας ποὺ εἶναι ὁ χρόνος Ἑορτῆς τοῦ Ἁγίου Πάσχα.

Ἀφοῦ στὴν προηγούμενη μας ἐπιστολὴ ἀσχοληθήκαμε μὲ τὸ θέμα τοῦ Μωσαϊκοῦ Ἡμερολογίου σὲ τούτη θὰ ἀσχοληθοῦμε, ὅση δύναμις, μὲ τὸ σεληνιακὸ ἡμερολόγιο μὲ τὸ ὁποῖο γινόταν ὁ προσδιο­ρισμὸς τοῦ χρό­νου Ἑορτῆς τοῦ Νομικοῦ Πάσχα καὶ θὰ ξαναδοῦμε πάλι, μὲ ἄλλη ὀπτικὴ, τὸν δεκαεννεαετῆ Κύκλο στὸν ὁποῖο ἀναφερθήκαμε καὶ σὲ προηγού­μενες ἐπιστολὲς, τὸν ὁποῖο θέσπισε ἡ Α΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος.

Γιὰ τὸν χρόνο λοιπὸν τῆς Μεγάλης μας Ἑορτῆς βρίσκονται σὲ πολλὰ κείμενα στοιχεῖα, ἀρκετὰ γιὰ νὰ σχηματισθῇ μιὰ ὁλοκληρω­μένη καὶ σαφὴς εἰκόνα τῆς ἀποφάσεως τῶν Πατέρων τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου περὶ τοῦ χρόνου τῆς Ἑορτῆς.

Τέτοια σπουδαῖα κείμενα εἶναι ἡ ἐπιστολὴ τοῦ Ἁγίου Ἀμβροσίου πρὸς τοὺς Ἐπισκόπους (Α)Ἐμιλίας (PL 16,1026), οἱ Ἐπιστολὲς τοῦ ἁγίου Κυρίλ­λου (PG 77,377) καὶ τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος Προτερίου (PL 54, 1085) Πατριαρχῶν Ἀλεξανδρείας πρὸς τὸν Λέ­οντα Πάπα Ῥώμης καὶ δύο ἐπίσης ἐπιστολὲς τοῦ Διονυσίου τοῦ Μι­κροῦ πρὸς τοὺς Ἐπισκόπους Πετρόνιο (PL 67, 483) καὶ Βονιφάτιο (PL 67, 23).

Βέβαια ὑπάρχουν Λατῖνοι ποὺ γνωρίζουν τί εἶναι παραδεδομένο στὴν Ἐκκλησία καὶ μπορεῖ κανεὶς νὰ βρῇ σὲ πολλοὺς Δυτικοὺς συγ­γραφεῖς - καὶ πρίν ἀλλὰ καὶ μετὰ τὸ σχίσμα- τὸν Ὄρο τῆς Νικαίας, ὅπως ἀκριβῶς τὸν θέσπισαν οἱ Πατέρες τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου. Ἡ παπικὴ μόνο Ἕδρα ἐξακολουθεῖ νὰ τηρῇ τὴν ἴδια στάσι τώρα καὶ δεκαεπτὰ αἰῶνες καὶ βι­οῦσα τὰ ὦτα αὐτῆς, κωφεύει μὲ παιδαριῶδες πεῖσμα μὴ εἰσακούουσα  τὴν φωνὴν τῶν ἐπᾳδόντων θείων Πατέρων τῆς Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας.

Μεταγράφει εἰς τὴν Ἐκκλησιαστική του ἱστορία (7,32) ὁ πολυΐστωρ Εὐσέβιος ἐκ τῶν περὶ τοῦ Πάσχα κανόνων τοῦ ἁγίου Ἀνατολίου ἐπι­σκόπου Λαοδικίας τὰ ἑξῆς: «Ἔχει τοίνυν ἐν τῷ πρώτῳ ἔτει τὴν νουμη­νίαν τοῦ πρώτου μηνός, ἥτις ἁπάσης ἐστὶν ἀρχὴ τῆς ἐννεακαι­δεκαε­τηρίδος, τῇ κατ’ Αἰγυπτίους μὲν Φαμενὼθ ἕκτῃ καὶ εἰκάδι, κατὰ δὲ τοὺς Μακεδόνων μῆνας, Δύστρου δευτέρᾳ καὶ εἰκάδι, ὡς δ’ ἂν εἴποιεν Ῥωμαῖοι, πρὸ ἕνδεκα Καλανδῶν Ἀπριλλίων». Μᾶς λέγει λοιπὸν ὁ ἅγιος Ἀνατόλιος ὅτι ἔχουμε δεκαεννέα συναπτὰ ἔτη ποὺ ἀποτελοῦν μιὰ ἐννεακαιδεκαετηρίδα ὅπως τὴν λέει. Τὰ ἔτη αὐτὰ εἶναι σεληνιακὰ· δηλαδὴ ἔχουν σεληνιακοὺς (συνο­δικοὺς) μῆνες καὶ ὁ πρῶτος μῆνας τοῦ πρώτου ἔτους τῆς δεκαεν­νεαετίας, μᾶς λέγει ὁ ἅγιος Ἀνατόλιος, ἔχει νουμηνία (νέα σελήνη) στὶς 22 Μαρτίου· αὐτὴ εἶναι ἡ Ἰουλιανὴ ἡμερο­μηνία ποὺ ἀντιστοιχεῖ στὶς παρα­πάνω ἀναγραφόμενες (Αἰγυπτι­ακὴ, Μακεδονικὴ καὶ Ῥωμαϊκή). Ἀπὸ τὰ 19 λοιπὸν ἔτη  μόνον τὸ πρῶτο ἔτος ἔχει νουμηνία τοῦ πρώτου (σεληνιακοῦ) μηνὸς –πρωτοχρονιὰ δηλαδή- τὴν 22^α Μαρτίου. Ἡ πρωτο­χρονιά, - ἡ νου­μηνία δηλαδὴ τοῦ πρώτου μηνός -, τοῦ ἑπομένου σελη­νιακοῦ ἔτους δὲν θὰ συμβεῖ στὶς 22 Μαρ­τίου ἀλλὰ κάποια ἄλλη ἡμέρα, ὁμοίως καὶ τὸ τρίτο ἔτος τῆς δεκαεν­νεαετηρίδος καὶ ὅλα τὰ ἑπόμενα μέχρι νὰ συμ­πληρωθοῦν τὰ 19 ἔτη· ὅταν συμπλη­ρω­θοῦν τὰ δεκαεννέα χρόνια τὸ πρῶτο ἔτος τῆς ἑπομένης δεκαεννε­αετηρίδος θὰ ἔχῃ πάλι νουμηνία τοῦ πρώτου μηνὸς στὶς 22 Μαρτίου.

Ἔτσι λοιπὸν λέγει ὁ ἅγιος Ἀνατόλιος· ὅτι τὸ πρῶτο ἔτος τῆς δεκαεν­νεαετίας ἔχει νουμηνία τοῦ πρώτου μηνὸς (πρωτοχρονιὰ δηλαδὴ) τὴν 22^α Μαρτίου.

Γιατὶ ὅμως εἶναι τόσο χρήσιμη αὐτὴ ἡ πληροφορία; Γιὰ δυό λόγους.

Πρῶτον γιατὶ ὅταν ξέρουμε τὴν ἡμερομηνία τῆς νουμηνίας (δηλαδὴ τὴν ἡμερομηνία τῆς νέας σελήνης) τοῦ πρώτου μηνὸς τοῦ σεληνιακοῦ ἔτους, μποροῦμε νὰ βροῦμε καὶ πότε στὸν μῆνα αὐτὸν ἡ Σελήνη θὰ εἶναι 14^ων ἡμερῶν, πότε δηλαδὴ εἶναι ὁ χρόνος ποὺ ὥριζε ὁ Μωσαϊκὸς νόμος γιὰ τὸν ἑορτασμὸ τοῦ Νομικοῦ Πάσχα.

Δεύτερον, διότι ἀπὸ τὴν νουμηνία τοῦ πρώτου μηνὸς ἑνὸς ἔτους μπο­ροῦμε νὰ βροῦμε τὴν νουμηνία τοῦ πρώτου μηνὸς καὶ τοῦ ἑπομέ­νου σεληνιακοῦ ἔτους καὶ αὐτὸ θὰ εἶναι καὶ τὸ θέμα μας.

Νὰ ἀκούσουμε λοιπὸν τὸν ἅγιο Καισάριο (PG 38, 960). Ἡ σελήνη λέγει ὁ Ἅγιος, «οὐχ ὡς δὲ τέτταρας μὲν ἔχουσα ἡμέρας, κτισθεῖσα ὕστερον ἐξεφάνη, ἀλλ’ ἡνίκα ἐδημιουργήθη, τελεία ὑπῆρχεν·[...] Τὰς δὲ ἕνδεκα ἐκείνας ἡμέρας ἃς ἐπλεονέκτησε τὸν ἥλιον, οὐ τῇ ὑπάρξει, ἀλλὰ τῇ φύσει ἀποτίννυσιν αὐτῷ, δι’ ἑκάστου μηνὸς εἰκοσιεννέα ἥμισυ ἡμερῶν ἀριθ­μου­­μένη, καὶ τριακοσίας πεντήκοντα τέσσαρας ἡμέρας ἀποτελοῦ­σα τῇ περιόδῳ τοῦ ἔτους κατὰ τὴν Ἑβραΐδα ψῆφον».

Νὰ λεπτολογήσουμε ὀλίγον τὰ λόγια τοῦ ἁγίου Καισσαρίου, γιατὶ μᾶς παρέχουν πολὺ χρήσιμες πληροφορίες ἀπὸ τὶς ὁποῖες μποροῦμε νὰ βροῦμε τὸν Κανόνα μὲ τὸν ὁποῖο δομήθηκε τὸ σεληνιακὸ Ἡμερολόγιο.

Λέγει λοιπὸν ὁ ἅγιος Καισσάριος κατ’ ἐλευθέρα μετάφρασι, μᾶλλον τὸ πυκνὸ νόημα τῶν λόγων του εἶναι τὸ ἑξῆς: Κτίσθηκε, λέγει, ἡ Σελήνη τὴν Τετάρτη ἡμέρα τῆς Δημιουργίας. Μαζί μὲ τὸν Ἥλιο τὰ παρήγαγε ὁ παντοδύ­ναμος Λόγος τοῦ Δημιουργοῦ. Καὶ ὁ μέν Ἥλιος ἐκτίσθη εἰς ἐξουσίαν τῆς ἡμέρας, ἡ δὲ Σελήνη εἰς ἐξουσίαν τῆς νυκτός. Αὐτὸ ὅμως μπορεῖ νὰ συμβῇ μόνον ὅταν εἶναι Πανσέληνος. Σὲ ὅλες τὶς ἄλλες φάσεις τῆς σελήνης συμβαίνει στὸν οὐρανὸ τῆς ἡμέρας νὰ συνυπάρ­χουν σὲ μικρὰ ἢ μεγάλα διαστήματα καὶ ἡ Σελήνη καὶ ὁ Ἥλιος, ἀλλὰ καὶ νὰ ὑπάρχουν μικρὰ ἢ μεγάλα ἀσέληνα διαστήματα τῆς νυκτός. Μόνον ὅταν εἶναι Πανσέληνος, τότε ὁ μὲν Ἡλιος ἐξουσιάζει ἀποκλει­στικὰ τὴν διάρκεια ὅλης τῆς ἡμέ­ρας καὶ δύοντας παραχωρεῖ τὴν ἀποκλει­στικὴ ἐξουσία ὅλης τῆς νύκτας εἰς τὴν ἀνατέ­λουσα Σελήνη. Ἆρα Πανσέληνος, δηλαδὴ 15 ἡμερῶν, ἦταν κατὰ τὴν Δημιουργία ἡ Σελήνη. Ὄχι ὅμως, λέγει ὁ Ἅγιος, ὅτι εἶχε δημιουργη­θεῖ πρότερον καὶ ἐφάνη τελεία (15 ἡμερῶν), ἀλλὰ τελεία ἐδη­μιουρ­γήθηκε τὴν Τετάρτην ἡμέραν τῆς Δημιουργίας. Ἐπλε­ονέκτησε λοιπὸν (15-4=) 11 ἡμέρες ὄχι εἰς τὴν Δημιουργία ἀλλὰ εἰς τὴν φαῦσι, ἀφοῦ τὴν τετάρτην ἡμέρα αὐτὴ βρέθηκε νὰ εἶναι ὄχι τεσσάρων ἀλλὰ δεκαπέντε ἡμερῶν.   

 Καὶ συμπληρώνει ὁ θεῖος Πατήρ· Αὐτὲς τὶς 11 ἡμέρες ποὺ ἐπλεο­νέ­κτησε ἡ Σελήνη ἔναντι τοῦ Ἡλίου, κατ’ ἔτος τὶς ἀποδίδει σ’ αὐτόν «ἀπο­τύν­νυσι αὐτῷ». Καὶ μᾶς τὸ ἑξηγεῖ ὡς ἑξῆς: 29,5 ἡμέρες ἔχει ὁ συνοδικὸς μῆνας, ἡ χρονικὴ δηλαδὴ διάρκεια γιὰ νὰ ἐπανέλθῃ ἡ ἴδια φάσι τῆς Σελήνης. Τὸ κοινὸ σεληνιακὸ ἔτος ἔχει 29,5x12= 354 ἡμέρες. Τὸ κοινὸ ὅμως τροπικὸ (ἡλιακὸ) ἔτος ἔχει, ὅπως γνωρίζουμε ὅλοι μας 365 ἡμέρες μὲ προσέγγιση ἀκεραίου ἀριθμοῦ ἡμε­ρῶν. Ὥστε σὲ ἕνα τροπικὸ ἔτος περισσεύουν 365-354=11 ἡμέρες στὴν Σελήνη ποὺ ἀποδίδει εἰς τὸν Ἥλιον. Αὐτὰ τὰ λέγει καὶ ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμα­σκηνός. Μάλιστα ὁ θεῖος Δαμασκηνὸς (PG 94, 896-897) προσθέττει καὶ ἄλλη μία πλη­ροφορία, ὅτι αὐτὲς οἱ 11 ἡμέρες τὶς ὁποῖες κατ’ ἔτος πλεονεκτεῖ ἡ σελήνη, σὲ τρία ἔτη συμπο­σοῦν­ται σὲ 3x11=33 ἡμέρες καὶ ἀπὸ τὶς ἡμέρες αὐτὲς προ­κύπτουν οἱ ἐμβόλιμοι μῆνες. «Καθ’ ἕκαστον οὖν ἐνιαυτὸν τὰς ἕνδεκα ἡμέρας ἀποδίδωσι τῷ ἡλίῳ· κατὰ οὖν τρεῖς χρόνους, ὁ ἐμβόλιμος μὴν γίνεται τοῖς Ἑβραίοις, καὶ ὁ ἐνιαυτὸς ἐκεῖνος δεκατριῶν μηνῶν εὑρί­σκεται, ἐκ τῆς προσθήκης τῶν ἕνδεκα ἡμερῶν».

Αὐτὴ ἡ πληροφορία τοῦ θείου Δαμασκηνοῦ θέττει τὸ πρόβλημα τῆς ἡμερομηνίας τοῦ Νομικοῦ Πάσχα σὲ μιὰ πολὺ ἁπλῆ βάσι:

Ἂν γνωρίζωμε ποιὰ ἔτη τῆς δεκαεννεα­ετηρίδος εἶναι κοινὰ καὶ ποιὰ ἐμβόλιμα γνωρίζομε καὶ τὴν ἡμέρα τοῦ Νομικοῦ Πάσχα ὅλων τῶν ἐτῶν τῆς δεκαεννεαετηρίδος.

Ὅταν τὸ ἔτος εἶναι κοινὸ ἔχει 12 σεληνι­ακοὺς μῆνες· ὁ ἑπόμενος μῆνας εἶναι ὁ πρῶτος τοῦ ἑπο­μένου σεληνιακοῦ ἔτους  δηλαδὴ ὁ Νισάν καὶ εἰς τὴν 14^η τοῦ Νισὰν ἑορ­τάζεται τὸ Νομικό Πάσχα. Ἂν πάλι εἶναι ἐμβόλιμο ἀντὶ γιὰ 12 θὰ ἔχῃ 13 σε­ληνι­ακοὺς μῆνες  καὶ ὁ Νισὰν  θὰ  εἶναι ὁ μῆνας ποὺ θὰ ἔλθῃ μετὰ τὸν 13^ο μῆνα τοῦ ἐμβολίμου ἔτους, καὶ εἰς τὴν 14^η τοῦ Νισάν ἑορτά­ζεται τὸ Νομικό Πάσχα. Ἔτσι προέκυψαν οἱ ἡμερομηνίες τοῦ Νομικοῦ Πάσχα μιᾶς δεκαεννεαετοῦς περιόδου.

Ποιὸ εἶναι ὅμως τὸ κριτήριο μὲ τὸ ὁποῖο ἕνα ἔτος εἶναι κοινό ἢ ἐμ­βόλιμο;

Ἐδῶ θὰ μᾶς χρειασθῇ μιὰ πληροφορία ποὺ μᾶς τὴν δίδει  ὁ Πατρι­άρ­χης Θεόφιλος (PG 65, 49BC) ὁ ὁποῖος λέγει τὰ ἑξῃς:

 «Ἑβραίων παῖδες, οὐκ ἐκ τοῦ ἡλιακοῦ δρόμου, ἀλλ’ ἐκ τοῦ τῆς σελήνης κύκλου μῆ­να ποιεῖν ἐπαιδεύθησαν· ἐπειδὴ καὶ ὁ μὴν κατὰ τὸ ὄνομα τῆς σε­λήνης λέγεται. Μήνη γὰρ αὕτη ὀνομάζεται Ἑλλάδι φωνῇ. [...] Τού­των τοίνυν οὕτως ὄντων, πολλοὶ καὶ τὸν πρῶτον μῆνα τοῦ ἐνιαυτοῦ συντέ­λειαν ὄντα τῆς χειμερινῆς τροπῆς, ὡς πρῶ­τον δι’ ὅλου τάττουσιν. Τοῦτο δὲ ποιοῦσιν ἀγνοοῦντες ὁ τῆς ἐαρινῆς τροπῆς ἀρχο­μένης, ἥτις ἀπὸ τῆς πρὸ ιβ΄καλανδῶν Ἀ­πριλλίου τυγχάνει· ὅ ἐστιν Φαμενὼθ κε΄, Μαρτίου  κα΄(κατὰ δὲ Σύ­ρους, Ἀντιοχέας, καὶ Μακε­δόνας Μαρτίου κα΄, Δύστρου μιᾷ καὶ εἰ­κάδι) κατὰ τὸν ἡλι­ακὸν δρόμον· ἥν ἐπι­τηρεῖν προσήκει μάλι­στα, μήπω ταύτης κα­τωτέρω πεπλανη­μένως τις, τὴν τεσσα­ρεσ­και­δε­καταίαν κατὰ σελή­νην τάξας δια­μάρτῃ τοῦ Πάσχα, ὡς τοῦ πρώτου μηνὸς νομίζων εἶναι ταύτην».

Ἡ ἐαρινὴ τροπή, λέγει ὁ ἅγιος Θεό­φιλος, ἀρχίζει τὴν 21^η Μαρτίου. Αὐτὸ ποὺ πρέπει νὰ προσέχουμε, «ἐπιτηρεῖν προσήκει μάλι­στα», εἶναι μὴπως συμβεῖ κατωτέρω αὐτῆς τῆς ἡμερομηνίας ἡ 14^η τῆς Σελήνης καὶ τότε θὰ σφάλῃ στὴν ἡμερομηνία τοῦ Πάσχα «μήπω ταύτης κατωτέρω πεπλα­νημένως τις, τὴν τεσσα­ρεσ­και­δε­καταίαν κατὰ σελήνην τάξας δια­μάρτῃ τοῦ Πάσχα».

Βρήκαμε λοιπὸν τὸ χαρακτηριστικὸ γνώ­ρισμα τοῦ πρώτου σεληνιακοῦ μηνός.

Δὲν πρέπει ἡ Πανσέληνος τοῦ πρώτου μηνὸς νὰ γίνῃ πρὶν ἀπὸ τὴν 21^η Μαρτίου.

 Αὐτὸ εἶναι τὸ κριτήριο ποὺ πρέπει νὰ φυλάττουμε.

Τρέχει λοιπὸν κάποιο σεληνιακὸ ἔτος τοῦ ὁποίου γνωρίζω τὴν νουμηνία τοῦ πρώτου μηνὸς (π.χ 22 Μαρτίου) καὶ μόνο. Τίποτε ἄλλο. Μετρῶ 12 σεληνιακοὺς μῆνες ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τοῦ ἔτους (ἢ 354 ἡμέρες) καὶ βρίσκω τὴν νουμηνία ποὺ ἀκολουθεῖ στὸ τέλος τοῦ 12^ου μηνός.

Ἂν ἡ πανσέληνος τοῦ μηνός ποὺ ἀκολου­θεῖ μετὰ τὸν 12^ον μῆνα γίνεται πρὶν ἀπὸ τὴν 21^η Μαρτίου αὐτὸς ὁ μῆνας δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ὁ Νι­σάν διότι ἡ Πανσέληνός του γίνεται πρὶν τὴν 21^η Μαρτίου καὶ ἔτσι δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ὁ πρῶτος μῆνας τοῦ ἑπομένου ἔτους·  ἔτσι ὁ μῆνας αὐτὸς (ὁ μετὰ τὸν 12^ο μῆνα) συνάπτε­ται στὸ τρέχον ἔτος καὶ τὸ τρέχον ἔτος θὰ εἶναι ἔμβόλιμο δηλαδὴ 13 μηνῶν, ὁ δὲ πρῶτος μῆνας τοῦ ἑπομένου ἔτους (ὁ Νισάν)  θὰ ἔλθῃ μετὰ τὸν ἐμβόλιμο.

Ἂν ὅμως ἡ πανσέληνος τοῦ μηνός ποὺ ἀκο­λουθεῖ μετὰ τὸν 12^ον μῆνα συμβῇ τὴν 21^η Μαρτίου ἢ μετὰ ἀπὸ αὐτήν, τότε σύμφωνα μὲ τὸν Πατριάρχη Θεόφιλο αὐτὸς ὁ μῆνας  θὰ εἶναι ὁ πρῶτος μῆνας τοῦ ἑπο­μέ­νου ἔτους, ὁ μῆνας Νισάν,  καὶ τὸ μὲν τρέχον ἔτος θὰ ἔχῃ μόνον 12 μῆνες δηλαδὴ θὰ εἶναι κοινό, εἰς  δὲ τὴν  14^η τοῦ Νισάν θὰ ἑορ­τασθῇ τὸ Νομικὸ Πάσχα.

Ὥστε, τὸ ξαναλέμε.

Ἀρχίζει ἕνα σεληνιακὸ ἔτος στὶς 22 Μαρτίου. Κατ’ ἀρχὴν, ἀφοῦ στὶς 22 Μαρτίου ἡ σελήνη εἶναι μιᾶς ἡμέρας, ἄρα ἡ σελήνη θὰ γίνῃ 14^ων ἡμέρων μετὰ ἀπὸ 13 μέρες, δηλαδὴ στὶς 4 Ἀπριλίου. Ἆρα τὸ Νομικὸ Πάσχα ἑορτά­ζεται τὸ ἔτος αὐτό στὶς  4 Ἀπριλίου. Ἀπὸ τὴν νουμηνία λοιπὸν τοῦ πρώτου ἔτους βρήκαμε τὴν ἡμερομηνία τοῦ νομικοῦ Πάσχα τοῦ ἔτους αὐτοῦ.

Συμπληρώνονται τώρα 12 σεληνιακοὶ μῆνες σὲ 354 ἡμέρες δηλαδὴ στὶς 11 Μαρτίου τοῦ ἑπομένου ἔτους. Στὶς 11 Μαρτίου εἶναι πάλι νουμηνία, δηλαδὴ ἀρχίζει νέος σεληνιακὸς μῆνας.

Ἐξετάζουμε: Γίνεται ἡ 14^η τοῦ νέου σεληνιακοῦ μηνὀς πρὶν τὴν 21^η Μαρτίου ἢ ὄχι; Στὸ παράδειγμά μας, ἀφοῦ στὶς 11 Μαρτίου ἡ σελήνη εἶναι μιᾶς ἡμέρας θὰ γίνῃ 14^ων ἡμερῶν  μετὰ ἀπὸ 13 μέρες δηλαδὴ στὶς 11+13=24 Μαρτίου, ὥστε θὰ γίνῃ ἡ σελήνη 14^ων ἡμερῶν μετὰ τὴν 21^η  Μαρτίου. Ἂρα αὐτὸς ὁ σεληνιακὸς μῆνας ποὺ ἀρχίζει στὶς 11 Μαρτίου, θὰ εἶναι εἶναι ὁ Νισὰν τοῦ ἑπομένου, τὸ δὲ λῆξαν ἔτος εἶχε 12 σεληνιακοὺς μῆνες δηλαδὴ ἦταν κοινό.

Ἂν ὅμως ὅπως εἴπαμε ἡ πανσέληνος τοῦ μηνός ποὺ ἀκολου­θεῖ μετὰ τὸν 12^ον μῆνα γίνεται πρὶν τὴν 21^η Μαρτίου αὐτὸς ὁ μῆνας συνάπτε­ται στὸ τρέχον ἔτος καὶ τὸ τρέχον ἔτος θὰ εἶναι ἔμβόλιμο δηλαδὴ 13 μηνῶν, ὁ δὲ Νισάν τοῦ ἑπομένου ἔτους  θὰ ἔλθῃ μετὰ τὸν ἐμβόλιμο.

Στὸν κατωτέρω πίνακα τὰ ἔτη ποὺ ἀναφέραμε ἔχουν στὴν ἀρίθμησι τοῦ Ἀνατολίου αὔξοντες ἀριθμοὺς 1 καὶ 2.

Ἐπαναλαμβάνοντας τὸ ἴδιο βῆμα βρί­σκου­με ὅλες τὶς ἡμερομηνίες τοῦ Νομικοῦ Πάσχα ἑνὸς δεκαεννεαετοῦς Κύκλου καὶ ἐπίσης ποιὰ ἔτη εἶναι κοινὰ καὶ ποιὰ ἐμβό­λιμα.

Τὸ σωτήριον ἔτος 444 κ. Μάννη, ὁ ἅ­γιος Κύριλλος προσδιώρισε σύμφω­να μὲ τὰ θεσπί­σματα τῆς Νικαίας τὴν ἡμερομη­νία τοῦ Πάσχα εἰς τὴν 23^η Ἀπρι­λίου. Ὁ Πάπας Ῥώμης Λέων ὁ Μέγας ἀμφισβή­τησε τὴν ὀρθότητα τοῦ ὑπολο­γισμοῦ καὶ στὶς ἀμφισβητήσεις του ἀπήντησε ὁ ἅγιος Κύριλλος.

Ἀρχίζει τὴν ἐπιστολή του ὁ ἅγιος Κύ­ριλλος λέγοντας, «Ἂς γιορτά­σουμε μαζὶ τὸ Πάσχα στὶς 23 Ἀπριλίου, γιατί ἄν τὸ γιορτάσετε στὶς 25 Μαρτίου, λαμβάνοντες ὡς νουμηνία τοῦ πρώτου μηνὸς τὴν 5η Μαρτίου μετα­τρέπετε τὸ ἐμβόλιμο ἔτος σὲ κοινό».

Καὶ παρακάτω τοῦ λέγει: «Ἂς ἐρευνή­σετε ἐπιμελῶς ὅσα καθώρισε (ἐθέσπισε) ἡ ἐν Νι­καίᾳ Σύνοδος, τὶς Πανσελήνους ὅλων τῶν ἐτῶν στὸν 19ετῆ κύκλο, γιὰ νὰ μὴν ἐξα­πατηθοῦμε (=κάνουμε λάθος) στὸν προσδι­ορισμὸ τὴν 14^ης τῆς Σελήνης μετὰ τῶν Ἰουδαίων καὶ τῶν αἱρε­τικῶν, οἱ ὁποῖοι ὀνομάζονται Τεσσα­ρασκαι­δεκατῖται».

Αὐτὴ εἶναι ἡ ἀλήθεια! Ὅπως τὴν λέγει ὁ ἅγιος Κύριλλος. Πὼς ἡ Α΄ Οἰ­κου­μενικὴ Σύνοδος ὥρισε τὶς ἡμερομηνίες τοῦ νομικοῦ Πάσχα στὸν 19ετῆ Κύκλο.

Θὰ σοῦ μεταγράψω κάτι ἀκόμη ποὺ ἔ­γρα­ψε ὁ ἅγιος Κύριλλος στὸν Πάπα στὴν προσπάθειά του νὰ τὸν πείσῃ νὰ μὴ ἐπι­μείνῃ στὴν ἐ­σφαλμένη του ἀπόφασι. Καὶ τοῦ λέγει:

«Θὰ σᾶς δείξω, γράφει ὁ ἅγιος Κύριλλος στὸν Πάπα, ὅτι ὁ Παχώμιος μὲ φανερὰ ση­μεῖα τῆς Ἀπο­στολικῆς Χάριτος καὶ ἐπιφανὴς θεμελιωτὴς τῶν κοινοβίων τῆς Αἰγύπτου (ἐξ)έδωσεν στὸ μοναστήρι, τὸ ὁποῖο στὴ γλῶσ­σα τῶν Αἰγυπτίων καλεῖ­ται Πάνουμ, γράμματα τὰ ὁποῖα παρέλεβε (ὑπὸ) ἀγγέ­λου διδάσκοντος, γιὰ νὰ μὴν πέσουν σὲ πλά­νη κατὰ τὸν ὑπολογισμὸ τοῦ Πασχαλίου ἑορ­τα­σμοῦ καὶ γιὰ νὰ γνωρίζουν τὴν σελήνη τοῦ πρώτου μηνὸς στὸ κοινὸ ἔτος καὶ στὸ ἐμβόλιμο».

Ποιὸς λοιπὸν ἔδωσε τὶς πληροφορίες στὸν ἅγιο Παχώμιο γιὰ νὰ γνωρίζῃ ποιὰ ἔτη εἶναι κοινὰ καὶ ποιὰ ἐμβόλιμα; Ἄγγελος ἐξ οὐρα­νοῦ. Καὶ αὐτὸ τὸ λέγει ὁ ἅγιος Κύριλ­λος στὴν προσπάθειά του νὰ μὴ παρα­βιασθῇ ἡ ἀπό­φασι τῆς Νικαίας.

Μὲ τὸν δεκαεννεαετῆ Κύκλο ἀσχολήθηκαν μεγάλοι ἄνδρες τῆς Ἐκκλη­σίας μας. Ὅ Ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὅμολογητής, ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός καὶ πολλοὶ ἄλλοι.

Σημειώνουμε, ὅτι ὁ μὲν ἅγιος Ἀνατόλιος ἤρ­χισε τὴν ἀρίθμησι τοῦ δεκαεννεαετοῦς Κύκλου ἀπὸ τὸ ἔτος τὸ ἔχον νουμηνίαν 22 Μαρτίου. Τὸ ἔτος αὐτὸ εἰς τὴν ἀρίθμησι τοῦ θείου Μαξίμου (PG 19, 1219) ἔχει αὔξοντα ἀριθμὸ 5 καὶ στὴν ἀρίθμησι τοῦ δεκαεν­νεα­ετοῦς Κύκλου τοῦ Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ (PG 19, 1297) εχει  αὔξοντα ἀριθμὸ 9. (Βλέπε πίνακα). Αὐτὸ ὅμως προφανῶς δὲν ἀποτελεῖ διαφορὰ ἀ­φοῦ κάθε ἔτος, μὲ ὅλες τὶς ἀρι­θμή­σεις, ἔχει τὴν ἴδια ἡμερο­μηνία τοῦ Νο­μικοῦ Πάσχα ποὺ εἶναι καὶ τὸ ζητού­μενο.

Ἔτσι τὸ σωτήριο ἔτος 2020 ποὺ διανύ­ουμε, ὅπως φαίνεται στὸν πίνακα, ἔχει στὴν ἀρίθμησι τοῦ Κύκλου τοῦ Δαμασκηνοῦ (τὴν ὁποία καὶ συνήθως ἐφαρμόζει ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία, τὴν ὁποία καὶ ὀνομάζει Κύκλο Σελήνης) αὔξοντα ἀριθμὸ 4. (Ὥστε ὁ Κύκλος Σελήνης τοῦ σωτηρίου ἔτους 2020 εἶναι 4. Ἡ Ἡμερομηνία τοῦ Νομικοῦ Πάσχα (σύμφωνα δηλαδὴ μὲ τὸν Μωσαϊκὸ Νόμο) ἦταν 30 Μαρτίου, εἰς τὴν ὁποίαν ἐφέτως ἑορτάσαμε τὰ Βαΐα καὶ τὴν ἑπόμενη Κυριακὴ 6 Ἀπριλίου ἑορτάσαμε τὴ λαμπροφόρο Ἡμέρα τῆς Ἀναστάσεως

Γνωρίζουμε, ἀγαπητέ μου κ. Μάννη, ὅτι ὁ ἅγιος Ἀνδρέας  ποὺ ἔγραψε τὸν κατανυκτικὸ Κανόνα ποὺ ἀκούσαμε τὴν Πέμπτη τῆς Ε΄ Ἑβδομάδος τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς ἀλλὰ καὶ τόσα ἄλλα ὑμνογραφικὰ ἔργα,  ἀσχο­λήθηκε καὶ μὲ τὸ Πασχάλιο. Συνέ­θεσε ἕνα Κανόνιον τοῦ Πάσχα (PG 19, 1329). Ἂν κάποιος τὸ ἐφαρ­μόσῃ θὰ βρῇ τὶς ἴδιες ἡμερομηνίες τοῦ Νομικοῦ Πάσχα τοῦ παραπάνω πίνακα.

Ὁ Βαλσαμών γράφει ὅτι τὸ Κανόνιον τοῦ Πάσχα περιλαμβανόταν στὰ ἀπωλε­σθέν­τα Πρακτικὰ τῆς Α΄ Οἰκουμε­νικῆς Συνόδου. Εἰς τὴν Ἑρμη­νείαν τοῦ Α΄ Κα­νό­νος τῆς ἐν Ἀντιοχείᾳ Συνόδου (ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΩΝ ΘΕΙΩΝ ΚΑΙ ΙΕΡΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΡΑΛΛΗ-ΠΟΤΛΗ τόμος 3^ος σελ 123, καὶ 489) ὁ σε­πτὸς Ἱεράρχης παρα­θέττει καὶ αὐτὸς Κανόνιον τοῦ Πάσχα μὲ τὸ ὁποῖο βρί­σκουμε καὶ πάλι τὶς ἴδιες ἡμερομηνίες.

Τώρα, ὁ ἅγιος Ἀνατόλιος, ἐκτὸς ἀπὸ τὶς πληροφορίες ποὺ μᾶς ἔδωσε γιὰ τὸν χρόνο ἑορτασμοῦ τοῦ Νομικοῦ Πάσχα, παρακάτω ἀπὸ αὐτὲς ἔγραψε καὶ τὰ ἑξῆς: Αὐτὰ ποὺ σᾶς εἶπα  (γιὰ τὴν νου­μηνία τοῦ πρώτου ἔτους τῆς δεκαεννεαετηρίδας) δὲν εἶναι δικός μου  λόγος ἀλλὰ αὐτὰ τὰ ἐγνώριζαν οἱ Ἰουδαῖοι ἀκόμη καὶ πρὸ Χριστοῦ καὶ τὰ έφύλαττον μὲ ἀκρί­βεια «ἔστιν δ᾿ οὐχ ἡμέτερος οὗτος ὁ λό­γος, Ἰουδαί­οις δὲ ἐγινώσκετο τοῖς πάλαι καὶ πρὸ Χριστοῦ ἐφυλάττετό τε πρὸς αὐτῶν μάλιστα». Μετὰ φέρει μάρτυρας σοφοὺς ἄνδρας ἐκ τῶν Ἰουδαί­ων Φί­λωνα, Ἰώσηπον καὶ Μου­σαῖ­ον, τοὺς Ἀγαθο­βού­λους καὶ τὸν Ἀριστό­βου­λον, ποὺ μετὰ τῶν ἑβδομήκοντα μετα­φρα­στῶν τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἑρμήνευσαν εἰς τὸν Βασιλέα Πτολεμαῖον τὸν Φι­λά­δελφον καὶ τὸν Πατέρα του τὰς ἱερὰς Γραφὰς τῶν Ἑβραίων καὶ προσεφώνησεν στοὺς ἴδιους Βασιλεῖς βιβλία ἐξηγητικὰ τοῦ Μωσαϊκοῦ Νόμου,  «μαθεῖν δ᾿ ἔστιν ἐκ τῶν ὑπὸ Φί­λωνος Ἰωσήπου Μουσαίου λεγομένων, καὶ οὐ μόνων τούτων, ἀλλὰ καὶ τῶν ἔτι παλαιοτέρων ἀμφοτέρων Ἀγαθοβού­λων, τῶν ἐπίκλην διδα­σκάλων Ἀρι­στοβούλου τοῦ πάνυ, ὃς ἐν τοῖς Οʹ κατειλεγ­μένος τοῖς τὰς ἱερὰς καὶ θείας Ἑβραίων ἑρμηνεύσασι γραφὰς Πτολε­μαίῳ τῷ Φιλαδέλφῳ καὶ τῷ τούτου πατρί, καὶ βίβλους ἐξηγητικὰς τοῦ Μωυσέως νόμου τοῖς αὐτοῖς προσε­φώνησεν βασι­λεῦσιν».

Αὐτὲς λοιπὸν οἱ ἡμερομηνίες τοῦ Νομικοῦ Πάσχα μᾶς λέγει ὁ ἅγιος Ἀνατόλιος δὲν εἶναι ἐφεύρημα ἰδικό του ἀλλὰ εἶναι ἀρχαιοτάτη παράδοσι ποὺ πηγάζει ἀπὸ «τὰς θείας γραφὰς ... καὶ τὰς ἐξηγητικὰς βίβλους τοῦ Μωϋσέως νόμου».

Ἀλλὰ καὶ ὁ Βασιλεὺς Ἀνδρόνικος, ὅταν ζήτησε ἀπὸ τὸν αἱρετικὸ, πλὴν σπουδαῖο ἀστρονόμο καὶ Μαθηματικὸ Ἰσαὰκ Ἀργυρό ἐξηγήσεις γιὰ τὸ χρόνο ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα, ἐκεῖνος ἐγνωστοποίησε στὸν Βασιλέα τὶς ἡμερομηνίες τοῦ Νομικοῦ Πάσχα ποὺ θέσπισε ἡ πρώτη Οἰκουμενικὴ Σύνοδος καὶ σημείωσε μὲ σημασία ὅτι σὲ αὐτὲς τὶς ἡμερομηνίες ἑορ­τάζουν οἱ Ἰουδαῖοι τὸ κατ΄ αὐτοὺς Πάσχα «Κατὰ ταύτην γὰρ οἱ Ἰουδαῖοι τὸ ἑαυτῶν τελοῦσι Πάσχα, τοῦ παρ’ αὐτοῖς Μωσαϊκοῦ νόμου τοῦθ΄ οὕτω τελεῖν προστάττοντος» (PG 19 1297 A) βεβαιώνοντας ὅτι αὐτὲς οἱ ἡμερομηνίες συμφωνοῦν μὲ τὴν Μωσαϊκὴ παράδοσι.

Μετὰ ἀναφέρει ὁ Ἀργυρὸς τὶς ἀποκλίσεις τῆς ἡμερομηνίας τῆς ἀστρο­νομικῆς πανσελή­νου ποὺ φθάνει μετὰ τὴν ἐαρινὴ ἰσημερία ἀπὸ τὶς ἡμερο­μηνίες ἑορτασμοῦ τοῦ νομικοῦ Πάσχα, κρατῶντας μεγάλη ἀπό­στασι ἀπὸ τὸν τὸν αἱρετικὸ δάσκαλό του Γρηγορᾶ· ἔγραψε δηλαδὴ εἰς τὸν Βασιλέα, ὅτι δὲν ἀνα­φέρει τὶς ἀποκλίσεις τῶν ἡμερομηνιῶν τῆς Νικαίας ἀπὸ τὶς άστρονομι­κὲς ἡμερομηνίες μὲ τὴν ἀξίωσι νὰ μεταφέρουμε (ἀμοι­φθῆναι) τὸν χρόνο τῆς ἑορτῆς τοῦ Πάσχα ἀπὸ τὸν χρόνο ποὺ ἑορτάζεται, οὔτε καὶ διὰ νὰ διαβάλῃ τοὺς Πατέρας ποὺ θέσπισαν τὸ χρόνο τῆς ἑορτῆς ὅτι ἀπὸ ἀμάθεια καὶ λανθασμένα ἐξέθεντο τὸν Κανόνα τοῦ Πάσχα. «Ἀλλὰ καὶ ἡμεῖς ἐνταυ­θοῖ, οὐκ ἀξι­οῦντες τὴν τοῦ Πάσχα ἑορτὴν ἀμοιφθῆναι, τοῦτονὶ τὸν λόγον ἐνε­στη­σάμεθα· ἀλλ’ οὐδὲ διαβα­λεῖν τοὺς τὸν κανόνα τοῦτον συστη­σαμένους, ὡς ἀμαθῶς καὶ σφα­λερῶς αὐτὸν ἐκθεμένους τὴν ἀρχήν». Καὶ κλείνει τὸ θέμα μὲ αὐτὸν τὸν βαρυσή­μαντον λόγον: Αὐτὸ μόνο θέλουμε νὰ δείξουμε ὅτι εἶναι ἀδύνατον νὰ βρεθῇ Κανόνιον ποὺ νὰ μὴν τὸ καταργήσῃ ὁ χρόνος· ἁπλῶς ἡ μικρὴ ἐπίπτωσι ποὺ ἔχουν τὰ μικρὰ χρονικὰ διαστήματα δὲν κάνουν ἀντιληπτὲς τὶς συνέ­πειες τοῦ χρόνου οἱ ὁποῖες θὰ φανοῦν σὲ μεγάλα μόνον χρονικὰ δια­στήματα. «Τοῦτο γὰρ μόνον προήχθημεν δεῖξαι, ὡς ἀδύνατόν ἐστι, ὅπως ἂν ἐκτιθεῖτο τὸ κανόνιον, μὴ σφάλ­λεσθαι ὑπὸ τοῦ καιροῦ, τῆς χρονικῆς περιόδου τὸ ἐν ὀλίγῳ χρόνῳ βραχύτατον καὶ ἀνεπαίσθητον πρὸς ἀκρίβειαν διάφορον ἐν πολλοῖς ἔτεσιν ἀξιόλογον ἀπεργασαμένης (PG 19 1313 Β).

 Αὐτὴ λοιπὸν εἶναι καὶ ἡ αἰτία ποὺ οἱ σεπτοὶ Πατέρες οὔτε ἀστρο­νομικὴ πανσέληνο, οὔτε ἀστρονομικὴ ἰσημερία θέσπισαν· διότι ἦταν ἀδύνατον μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ἡ ἀπόφασί τους νὰ μὴ καταργηθῇ ἀπὸ τὸν χρόνο· ἀλλὰ θέ­σπισαν νὰ ἑορτάζουμε οἱ Ὀρθόδοξοι τὴν ἡμέρα τῆς σωτηρίας μας, κατὰ αἰώνιον τρόπον, τὴν ἑπόμενη Κυριακὴ μετὰ τὸ Νομικὸ Πάσχα, οἱ δὲ ἡμερομηνίες τοῦ Νομικοῦ Πάσχα νὰ εἶναι αὐτὲς ποὺ ἔφθασαν μέχρι τῶν ἡμερῶν τους ἀπὸ τὴν ἀρχέγονη Μωσαϊκὴ παράδοσι. Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ ἐθέσπισαν τὸν δεκαεννεαετῆ Κύκλο.

Πρόσεξε ἀγαπητέ μου κ. Μάννη στὸν παραπάνω πίνακα τὸ ἔτος ποὺ ἔχει στὴν ἀρίθμησι τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ  ἀριθμὸ 10. Πρόσεξε ὅτι στὰ ἔτη ποὺ ἔχουν κύκλο σελήνης 10 στὴν δεκαεννεαετῆ περίοδο τὸ Νομικὸ Πάσχα ἑορτάζεται στὶς 24 Μαρτίου. Ἡ παραμονὴ ἦταν ἡμέρα παρασκευῆς τῆς πασχαλινῆς τράπεζας καὶ πρὸ παντὸς ἡ σφαγὴ τοῦ ἀμνοῦ. Αὐτὴν τὴν ἡμέραν καὶ ἀκριβῶς τὴν ὥραν μεταξὺ τῶν ἑσπερι­νῶν ποὺ εἶχε νομοθετήσει ὁ Θεὸς γιὰ τὴν σφαγὴ τοῦ ἀμνοῦ, αὐτὴν ἀκριβῶς τὴν ὥραν θυσιάστηκε γιὰ τὴν σωτηρία μας ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ. Διάβασε καὶ τὸν Χρυσόστομο (τὸν 8^ο Πασχαλινὸ Λόγο) νὰ δῇς περισσό­τερα.  Νὰ δῇς πῶς ἐτέθη ἡ ἀλήθεια ἐπὶ τοῦ τύπου· καὶ νὰ μὴ περάσῃ ἀπαρατήρητο, πὼς ἡ Ἀνάστασι τοῦ Κυρίου ἔγινε τὴν Κυριακὴ 25 Μαρτίου, τὴν ἴδια ἡμερομηνία μὲ τὸν Εὐαγγελισμό. Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸν ὅταν συμπέσῃ Πάσχα στὶς 25 Μαρτίου ἑορτάζομε τὸ Κύριον Πάσχα.

Μποροῦσαν νὰ τὰ παραβλέψουν αὐτὰ οἱ θεῖοι Πατέρες;

Καί τὰ θεσπίσματα τῶν Πατέρων τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου τὰ ἐφύλαξαν οἱ Πατέρες ὅλων τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων «ποὺ ἔγιναν μετὰ τὴν πρώτην καὶ οἱ λοιποὶ Πατέρες» κατὰ τὸν ἱερὸν Νικόδημον τὸν Ἁγιορείτην (ἱ. Πηδάλιον σελ. 9 στὴν  Ὑποσημείωσιν) σύμπασα δηλαδὴ ἡ Όρθόδοξος Ἐκκλησία. Αὐτὰ τὰ θεσπίσματα ὑπερασπίσθηκαν οἱ Πατέρες καὶ διδά­σκαλοι τῆς Ἐκκλησίας καὶ ὅλα τὰ ἀνακεφαλαιώνει ὁ λόγος τοῦ μακαρίου Πηγᾶ πρὸς τὸν Γέροντα πατριάρχη Σίλεβστρο εἰς τὸν ὁποῖον ἀφοῦ ἐξηγεῖ, ὅτι δὲν εἶναι οἱ ἀστρολόγοι, ἀλλὰ Πατέρες οἱ καθηγηταὶ τῆς Ἐκκλησίας : «Οὐ γὰρ ἀστρολόγοι, ἀλλὰ πατέρες εἰσὶ τῆς Ἐκκλησίας καθηγηταί» λέγει παρακάτω: «Σὺ τὸ κανόνιον τῶν πατέρων κρατεῖν ἐάσαι. [...] Τίς ἂν τολμήσειε κανόνιον ἄλλο, οἷόν μῆλον ἄλλο ἔριδος τα­ράξαι τὴν Ἐκκλησίαν, ἐπι­σκαν­δαλίσαι τοὺς τῶν ἐθνῶν, ὄνειδος προσ­τρίψαι τοῖς πατράσι, τηλικούτων καὶ τοσούτων κακῶν ὑπαίτιον ἑαυτὸν καταστῆσαι καὶ ὑπόδικον τῇ φοβερᾷ τοῦ Θεοῦ δικαιοκρισίᾳ, οὐδὲ ἑνός τινος τῶν ἐλαχίστων τὸ σκάνδαλον παρο­ρῶντος, ἀγγελικαῖς δὲ ἐπι­στα­σίαις καὶ χαλεπῇ ἐκδικήσει καθυποτά­ξαντος». (Μελετίου Πηγᾶ Πατρι­άρχου Ἀλε­ξανδρείας, Ἐπι­στολὴ πρὸς Σίλβεστρον Πατριάρχην Περὶ Πα­σχαλίου. Ἐξεδόθη ὑπὸ τοῦ ἐν Κα­ρυαῖς τοῦ Ἁγίου Ὄρους Βιβλι­οπωλείου Σάββα Ἱερο­μο­νάχου καὶ τῆς συνοδείας, 1924, Σελ. 28, 29).

Ἐμάκρυνε ὀλίγον ὁ λόγος κ. Μάννη, ἀλλὰ ἐπίτρεψέ μου νὰ συμπλη­ρώσω κάτι ποὺ εἶναι πολὺ σχετικὸ μὲ τὸ σημερινό θέμα.

Λέγει ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ ὁμολογητὴς γιὰ τὶς νουμηνίες τοῦ πρώτου μηνὸς τῶν δεκαεννέα σεληνιακῶν ἐτῶν ὅτι δὲν κατεβαίνουν πιὸ κάτω ἀπὸ τὴν 8^η Μαρτίου καὶ δὲν ἀνεβαίνουν πιὸ πάνω ἀπὸ τὴν 5^η Ἀπριλίου. Τὸ διά­στημα ὅμως αὐτὸ ἀπὸ 8 Μαρτίου μέχρι 5 Ἀπριλίου εἶναι ἕνας σελη­νιακὸς μῆνας καὶ λέγει ὁ θεῖος Μάξιμος ὅτι πολλοὶ τὸν ὀνομάζουν Πασχάλιο μῆνα διότι αὐτὸς περιέχει τὶς νουμηνίες τῶν σεληνιακῶν μηνῶν ἐντὸς τῶν ὁποίων ἑορτάζεται τὸ Πάσχα.

Καὶ ποιὰ γλῶσσα μπορεῖ νὰ ὁμιλήσῃ γιὰ τὸν μῆνα αὐτὸν γιὰ τὸν ὁποῖο ὁ μέγας ἄνδρας τῆς Θεολογίας Γρηγόριος ὁ Θεολόγος γράφει:

«Μὴν μὲν εἰσάγεται πρῶτος, μᾶλλον δὲ, ἀρχὴ μηνῶν· εἴτε τις τοῦτο παρ᾿ Ἑβραίοις ὢν ἀπ᾿ ἀρχῆς, εἴτε ὕστερον ἐντεῦθεν γενόμενος, καὶ παρὰ τοῦ μυστηρίου τὸ εἶναι πρῶτος λαβών». (Λόγος 45,14).

«Παρὰ τοῦ μυστηρίου» ἔλαβε αὐτὸς ὁ μῆνας τὸ «εἶναι».  

Γιὰ τὸν μῆνα αὐτόν  ὡμίλησε ὁ Θεός. Καὶ ὡμίλησε στὸν Μωϋσῆ καὶ τὸν Ἀαρών· καὶ τοὺς εἶπε: «Ὁ μὴν οὖτος, ἀρχὴ μηνῶν, πρῶτος ἐστὶ ἐν τοῖς μησὶ τοῦ ἐνιαυτοῦ».  

Καὶ αὐτὰ τὰ λόγια τὰ εἶπε τότε μόνο γιὰ τὸν Μωϋσῆ καὶ τὸν Ἀαρών. «Εἶπε δὲ Κύριος πρὸς Μωϋσῆν καὶ Ἀαρών, λέγων, Ὁ μὴν οὖτος, ἀρχὴ μηνῶν, πρῶτος ἐστὶ ἐν τοῖς μησὶ τοῦ ἐνιαυτοῦ. (Ἔξοδος ΙΒ΄,1). Στὸν Μωϋσῆ καὶ τὸν Ἀαρὼν ὡμίλησε περὶ «τοῦ μυστηρίου» καὶ ἂν διαβά­σουμε παρακάτω τὸ βιβλίο τῆς Ἐξόδου θὰ δοῦμε πὼς διέταξε ὁ Θεὸς τὸν Μωϋσῆ νὰ παραδώσῃ πρὸς «πᾶσαν συναγωγὴν Ἰσραὴλ» τὸ Κανόνα τοῦ Πάσχα, ὅμως δὲν εἶπε ὁ Θεὸς στὸν Μωϋσῇ νὰ λαλήσῃ τίποτε περὶ τοῦ ἀποκε­κρυμμένου μυστηρίου.

Γι’ αὐτὸν τὸν μῆνα ὠμίλησε ὁ Χρυσόστομος γιατὶ οἱ Ὀρθόδοξοι ἀνα­κεκαλυμμένῳ προσώπῳ, διακρίνουν πὼς αὐτὸς ὁ μῆνας εἶναι τύπος τοῦ αἰῶνος ἐκείνου εἰς τὸν ὁποῖον εὐηγγελίσθη ὁ Γαβριὴλ  τὴν Παρθένον ὅτι σ’ αὐτὸν τὸν αἰῶνα θὰ βασιλεύσῃ τὸ ἐξ Αὐτῆς  Ἅγιον καὶ τῆς Βασιλείας Αύτοῦ οὐκ ἔσται τέλος.

Καὶ τί εἶπε ὁ Χρυσόστομος: «Ὁ μὲν οὖν ἀπόρ­ρητος Ἑβραίων λόγος τοῦ­τόν φησι τὸν καιρὸν εἶναι, ἐν ᾧ ὁ τῶν καιρῶν Κύριος καὶ δημιουργὸς Θεὸς τότε ἐδημι­ούργησε τὸ πᾶν· καὶ τοῦτο εἶναι τῆς κτίσεως τὸ πρῶτον ἄνθος, τοῦ κόσμου τὸ κάλλος.... Ἐγὼ μὲν οὖν οὐδὲ τούτοις τοῖς λεγομένοις ἀπιστῶ· νομίζω δέ, καὶ μᾶλλον πεπίστευκα, διὰ τὴν τοῦ πάσχα πνευμα­τικὴν ἑορτὴν, ἀρχὴν καὶ κεφαλὴν καὶ πρώτην ἡγεμονίαν ἅπαντος τοῦ χρόνου νενομίσθαι τόνδε τὸν μῆνα τοῦ πάσχα, ἐν ᾦ τὸ μέγα τοῦτο τελεσιουργεῖται καὶ ἱερουργεῖται μυστήριον· ἵν’ ὡς ὁ Κύριος  τῶν πάντων νοητῶν τε καὶ ἀοράτων πρω­τότοκος ἀπ’ ἀρχῆς, οὕτω καὶ ὅδε ὁ μὴν, ὁ τὴν ἱερὰν τετιμημένος τελετήν, πρῶτος γεγένηται τοῦ ἐνιαυτοῦ, καὶ παντὸς αἰῶνος ἀρχή. Ἐνιαυτὸς δὲ οὖτος, ὅν ἡ θεία Γραφὴ βοᾷ· Κηρῦξαι ἀνιαυτὸν Κυρίου δεκτόν». (PG59,  739, 6^ος Λόγος γιὰ τὸ Πάσχα)

Αὐτὸς λοιπὸν ὁ μῆνας ὁ περιέχων τὶς νουμηνίες τοῦ πρώτου μηνός, αὐτὸς εἶναι ἀρχὴ καὶ κεφαλὴ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος τῆς αἰωνίου χαρᾶς, τῆς οὐρανίου μακαριότητος καὶ τῆς ἀνεσπέρου τῶν οὐρανῶν Βασιλείας.

Ἂν τώρα ἀναβιβάσουμε τὶς νουμηνίες τοῦ νομικοῦ Πάσχα κατὰ 13 ἡμέρες θὰ πᾶμε στὶς πανσελήνους δηλαδὴ στὴν ἑορτὴ τοῦ νομικοῦ Πά­σχα· καὶ θὰ βροῦμε, ὅτι τὰ ὅρια μέσα στὰ ὁποῖα βρίσκεται τὸ Νομικὸ Πάσχα εἶναι ἀπὸ 21 Μαρτίου μέχρι 18 Ἀπριλίου. Αὐτὰ εἶναι τὰ ὅρια τοῦ Νομικοῦ Πάσχα, τὸ δὲ Ὀρθόδοξο Πάσχα ἑορτάζεται τὴν ἑπόμενη τοῦ Νομικοῦ Πάσχα Κυριακή, ἀπὸ 22ας Μαρ­τίου μέχρι 25^ης Ἀπριλίου. Καὶ λέγει ὁ ἅγιος Μάξιμος, ὅτι αὐτὰ τὰ ὅρια παραλάβαμε ἀπὸ «τὴν δεδο­μένην ἡμῖν ἐκκλησιαστικὴν νομοθεσίαν καὶ παρά­δο­σιν».

«Διόπερ ἡμεῖς οἱ κατὰ χάριν ἐν «ἀζύμοις εἰλι­κρινείας» τὸ κατὰ Χρι­στὸν τὸν Θεὸν ἡμῶν ἠξιωμένοι Πάσχα τελεῖν, ὡς μίαν μόνην ὑπερ­βαίνοντες ἡμέραν, ὅτε Σαββάτῳ φθάνουσαν ἴδοιμεν τὴν εἰκάδα πρώτην τοῦ Μαρτίου μηνός, καθ’ ἣν συναντᾷ καὶ ἡ ιδ΄. τοῦ φέγγους· καὶ ὡς πάλιν ζ΄ ἡμέρας ἡνίκα Κυριακῆς γινομένην εὕρω­μεν τὴν τοῦ Ἀπριλίου μηνὸς ιη΄ εἰς ἣν ὁμοίως καὶ ἡ καθ’ Ἑβραίους ιδ΄ τελεῖται πρώτου μηνὸς· ἐν λ΄ καὶ  ε΄ ταῖς πάσαις ἡμέραις (τοσαῦται γὰρ αἱ ἀπὸ εἰκάδος δευ­τέρας Μαρτίου, μὲχρι εἰκάδος πέμπτης Ἀπριλίου τυγχάνουσι) κανονι­ζόμεθα τὸ σωτήριον Πάσχα τελεῖν· οὔτε ἐκείνην ὑποκαταβαίνον­τες, οὔτε μὴν ταύτην ὑπερα­να­βαί­νοντες· διὰ τὴν ἐν ταύταις καὶ εἵσω τούτων δεδομένην μὴν ἐκκλη­σιαστικὴν νομοθεσίαν τε καὶ παράδο­σιν».

Ἔτσι λέγει ὁ θεῖος Μάξιμος· ὅτι σύμφωνα μὲ «τὴν δεδο­μένην ἡμῖν ἐκκλησιαστικὴν νομοθεσίαν καὶ παρά­δο­σιν» τὸ μὲν Νομικὸ Πάσχα ἑορ­τάζεται ἀπὸ 21 Μαρτίου ἕως 18 Ἀπριλίου καὶ τὸ Ὀρθόδοξο Πάσχα ἑορ­τάζεται ἀπὸ 22 Μαρτίου ἕως 25 Ἀπριλίου.

Καὶ ὁ Διονύσιος ὁ Μικρὸς σὲ ἐπιστολὴ του στὸν Ἐπίσκοπο Πετρόνιο, ἔγραψε: Ἐπειδὴ ὅμως ὁ πρῶτος μῆνας πόθεν λαμβάνει τὴν ἀρχήν, ἢ ποῦ περατοῦται καθαρὰ δὲν καθορίζεται, οἱ προειρημένοι 318 Πατέρες, διερευνῶντες μὲ ἀγχίνοια ἀποφάσισαν  ἡ νουμηνία  τοῦ πρώτου μηνὸς νὰ  βρίσκεται ἀπὸ 8/3 ἕως 5/4, σύμφωνα μὲ τὴν παραδεδομένην καὶ ἑφεξῆς τήρησιν τοῦ ἀρχαίου ὑπὸ τοῦ ἁγίου Μωϋσέως ἔθους ὅπως στὸ 7^ο βιβλίο τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας ἀναφέρεται. Ἄλλη μία μαρτυρία πὼς οἱ Ἡμερομηνίες τοῦ Νομικοῦ Πάσχα ποὺ θέσπισε ἡ Α΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος συμφωνοῦν μὲ τὴν Μωσαϊκὴ πα­ράδοσι.

Αὐτὰ εἶναι  τὰ ὅρια  μέσα στὰ ὁποῖα περιέχονται ὅλες οἱ νουμηνίες τοῦ πρώτου μηνὸς μιᾶς δεκαεννεαετίας.

Τὴν 14^η τοῦ πρώτου μηνὸς ἑορταζόταν τὸ νομικὸ Πάσχα καὶ τὴν ἑπόμενη τοῦ νομικοῦ Πάσχα Κυριακὴ ἑορτάζουμε τὸ ὀρθόδοξο Πάσχα, τὴν ἐλπίδα τῆς σωτηρίας μας. Καὶ ἡ ἡμερομηνία τοῦ Ἁγίου Πάσχα κατὰ αἰωνία τάξι θὰ βρίσκεται στὶς 35 ἡμέρες ἀπὸ 22 Μαρτίου μέχρι 25 Ἀπριλίου.

Καὶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὶς 35 ἡμέρες (ἀπὸ 22 Μαρτίου μέχρι 25 Ἀπριλίου) συνέταξαν 35 Κανόνια γιὰ νὰ μποροῦν οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ κατὰ αἰωνία τάξι, αὐτὰ νὰ συμβουλεύωνται γιὰ νὰ κάνουν μὲ εὐταξία τὴν Ἐκκλησιαστική τους  Ἀκολουθία.

Ἑορτάζουμε κ. Μάννη τὴν Ἡμέρα πού, ὅπως εἶπε ὁ Μέγας Κωνστα­ν­τῖνος, ἐλάβαμε τὴν ἐλπίδα τῆς σωτηρίας μας.  Σὲ αὐτὰ ἔπρεπε οἱ ὀρθό­δοξοι Χριστι­ανοὶ νὰ ἐργαζό­μαστε αὐτὲς τὶς ἅγιες ἡμέρες καὶ ὄχι νὰ ἐργαζόμαστε σὲ ζητήματα ποὺ ἔχουν λυθεῖ ἀπὸ τοὺς ἁγίους Πατέρες. Ὅμως βλέπεις πὼς ὁ Οἰκουμε­νισμὸς μετὰ τὶς Ἀποφά­σεις τῆς Κρήτης καὶ τὴν Αὐτοκεφαλία τῆς Οὐ­κρα­νίας θὰ θέσῃ καὶ τὸ θέμα τῆς ἀλλαγῆς τοῦ Πασχαλίου ἀφοῦ μάλιστα ἔχει κάνει γιὰ τὸ θέμα αὐτὸ ἀρκετὴ προε­τοιμα­σία καὶ ἡμεῖς ὠφεί­λουμε νὰ εἴμεθα ἕτοιμοι εἰς ἀπο­λο­γίαν κατὰ τὸν Ἀπόστολον.

Ἄλλωστε συμβαίνει συχνὰ νὰ μᾶς κατηγοροῦν ὅτι δὲν τηροῦμε τὶς ἀποφάσεις τῆς Νικαίας. Νὰ ἐξετάσουν λοιπὸν καλύτερα τὸ θέμα καὶ νὰ δοῦν ὅτι οἱ ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ τώρα καὶ 17 αἰῶνες φυλάττουν μὲ ἀκρίβεια τὸν Ὄρο τοῦ Πάσχα, ὅπως τὸν διετύπωσαν οἱ Πατέρες τῆς Νικαίας καὶ ὅπως τὸν ἐφύλαξε καὶ μᾶς τὸν παρέδωσε ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία. Ἂν δὲ κάποιοι  ζηλωτυποῦν τὴ δόξα τοῦ Γρηγορᾶ τοῦ Γεμιστοῦ καὶ τοῦ Πάπα ἔχουν ἐλεύθερη βούλησι καὶ μποροῦν μὲ τὸ θέλημά τους νὰ τοὺς μιμηθοῦν ἢ νὰ τοὺς ἀκολουθήσουν. Ἐμεῖς παρακαλοῦμε τὸν Θεὸ νὰ μείνουμε μὲχρι τέλους τοῦ βίου μας στὸν δρόμο τῶν σεπτῶν Πατέρων τῆς Ἁγίας Μητρὸς ἡμῶν Ὀρθοδόξου Ἐκ­κλησίας.

ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ!   

                     Ἀ.