ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ - ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ

Ἐὰν τὸ Πάσχα εἶναι ἡ λαμπροτάτη τοῦ Χριστιανισμοῦ ἑορτή, τὰ Χριστούγεννα βεβαίως εἶναι ἡ γλυκυτάτη καὶ συγκινητικωτάτη, καὶ διὰ τοῦτο ἀνέκαθεν ἐθεωρήθη ὡς οἰκογενειακὴ κατ᾿ ἐξοχὴν ἑορτή. Ἐν τῇ Ἑσπερίᾳ δὲ τὰ κατ᾿ αὐτὴν ἀνεπτύχθησαν καὶ διετυπώθησαν οὕτως, ὥστε προσέλαβεν ἰδιόρρυθμόν τινα τύπον, καὶ ἤθη, ἔθιμα, παραδόσεις ἰδιαίτεραι πρὸς αὐτὴν συνεκράθησαν καὶ ἐπ᾿ αὐτῆς ἀντεπέδρασαν. Ὁλόκληρον φιλολογίαν ἀποτελοῦσι τὰ λεγόμενα Contes de Noël, τὰ Χριστουγεννιάτικα δηλ. παραμύθια, ὧν τινα, ἐξόχων συγγραφέων ἔργα, εἶναι ὡραιότατα, βιβλιοθήκην δὲ ὁλόκληρον δύνανται νὰ γεμίσωσι τὰ κατ᾿ ἔτος ἐκδιδόμενα Christmas Numbers, τὰ ἔκτακτα δηλ. φυλλάδια τῶν εἰκονογραφημένων περιοδικῶν, τὰ δημοσιευόμενα ἐπὶ τῇ ἑορτῇ τῶν Χριστουγέννων, μετὰ καλῶν εἰκόνων καὶ ποικιλωτάτης τερπνῆς ὕλης.

Οὐδὲν δὲ ἄπορον ἂν ἐν τῇ Δύσει ἰδίως ἀνεπτύχθη ἡ ἑορτὴ αὕτη, διότι ἐκ τῆς Δύσεως ἔχει ἂν ὄχι τὴν ἀρχήν, τοὐλάχιστον τὴν τάξιν καὶ τὴν σύστασιν.

Γνωστὸν ὅτι πρῶτος ὁ θεῖος Χρυσόστομος, «ἐλθόντων τινῶν ἀπὸ τῆς Δύσεως καὶ ἀπαγγειλάντων», ἐκανόνισε τὴν ἑορτὴν ταύτην, ἐν τῇ Ἀνατολικῇ Ἐκκλησίᾳ, ὅτε κατ᾿ αὐτὸν τὸν μῆνα Δεκέμβριον τῇ ιε´ ἐχειροτονήθη πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, περὶ τὰ τέλη τοῦ δ´ αἰῶνος.

Διότι, φαίνεται, ἕως τότε ἐπεκράτει σύγχυσις, καὶ ἑωρτάζετο μὲν κατὰ τόπους ἡ Χριστοῦ Γέννησις, ἀλλ᾿ ἐτέλουν τὴν ἑορτὴν ἄλλοι ἄλλοτε  καὶ δὲν συνεφώνουν περὶ τῆς ἡμέρας. Ἡ Δυτικὴ Ἐκκλησία εἶχεν ὁρίσει ἀπ᾿ ἀρχῆς τὴν κε´ τοῦ Δεκεμβρίου, καὶ τὴν ἡμέραν ταύτην ἔταξεν ἐν τῇ Ἀνατολῇ ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος.

Οὐχ ἧττον ὅμως ἡ Χριστοῦ Γέννησις ἐτιμᾶτο ἔκπαλαι ἐν τῇ Ἀνατολικῇ Ἐκκλησίᾳ, οἱ μέγιστοι δὲ τῶν Πατέρων, οἵτινες ἔζησαν κατὰ τὴν Δ´ ἑκατονταετηρίδα, τὸν χρυσοῦν ἐκεῖνον αἰῶνα τῆς χριστιανικῆς Ἐκκλησίας, ὧν πολλοὶ εἶναι κατά τι ἀρχαιότεροι τοῦ Χρυσορρήμονος διδασκάλου, συνέθεσαν πανηγυρικοὺς καὶ ἐγκωμιαστικοὺς λόγους πρὸς τιμὴν τῆς ἡμέρας. Τὸ δημοτικώτατον ἐκεῖνο ᾆσμα, τὸ «Χριστὸς γεννᾶται δοξάσατε, Χριστὸς ἐξ οὐρανῶν ἀπαντήσατε, Χριστὸς ἐπὶ γῆς ὑψώθητε», εἶναι κατὰ λέξιν ἠρανισμένον ἐκ τοῦ πανηγυρικοῦ τοῦ ἱεροῦ Γρηγορίου τοῦ Ναζιανζηνοῦ, τοῦ καὶ Θεολόγου ἐπικαλουμένου. Ἐκ πανηγυρικοῦ λόγου ἐλήφθη ἐπίσης καὶ τὸ Ἐξαποστειλάριον τῆς ἑορτῆς, «Ἐπεσκέψατο ἡμᾶς, ἐξ ὕψους ὁ Σωτὴρ ἡμῶν, ἀνατολὴ ἀνατολῶν». Ἡ τελευταία αὕτη φράσις, ἥτις δι᾿ ἀραιῶν γραμμάτων ἐσημειώθη, ἔχει τὸ προνόμιον, ὡς ἤκουσα, νὰ ἐμπνέῃ μέγαν ἐνθουσιασμὸν εἰς τοὺς ἀτυχήσαντας μὲν περὶ τὴν γλῶσσαν, Ἕλληνας δὲ τὴν καρδίαν καὶ τὸ φρόνημα, ἀδελφοὺς ἡμῶν τῆς Καισαρείας καὶ Καππαδοκίας, εὐλόγως καυχωμένους καὶ λέγοντας, ὅτι «ἐξ Ἀνατολῆς τὸ φῶς».

Ἐπειδὴ δὲ περὶ πανηγυρικῶν καὶ ἐγκωμίων ὁ λόγος, δὲν δύναμαι νὰ λησμονήσω τοὺς προσφιλεῖς μοι ᾀσματογράφους, καὶ νὰ μὴ ἀποτείσω τὸν φόρον τοῦ θαυμασμοῦ μου εἰς πάντας μὲν τοὺς ποιητὰς τῶν διαφόρων τῆς ἑορτῆς ὕμνων, ἀλλ᾿ ἰδίως εἰς τοὺς συνθέτας τῶν δύο αὐτῆς Κανόνων, τὸν ἱερόν, λέγω, Κοσμᾶν, ποιητὴν τοῦ α´ Κανόνος, οὗ ἡ ἀρχὴ «Χριστὸς γεννᾶται δοξάσατε», καὶ τὸν πολὺν Ἰωάννην τὸν Δαμασκηνόν, ποιητὴν τοῦ β´ Κανόνος, οὗ ἠ ἀρχὴ «Ἔσωσε λαόν». Ὁ β´ οὗτος Κανών, συγκείμενος ὅλος ἐκ δωδεκασυλλάβων ἰαμβικῶν στίχων (καθότι τὸ μέλος δὲν ἐπιτρέπει τρίβραχυν οὐδ᾿ ἀνάπαιστον ἐν οὐδεμιᾷ τῶν διποδιῶν χώρᾳ), ἔχει ὡς ἀκροστιχίδα τὸ ἡρωελεγεῖον τοῦτο ἐπίγραμμα:

Εὐεπίης μελέεσσιν ἐφύμνια ταῦτα λιγαίνει
Υἷα Θεοῦ, μερόπων εἵνεκα τικτόμενον
Ἐν χθονί, καὶ λύοντα πολύστονα πήματα κόσμου·
Ἀλλ᾿ ἄνα, ῥητῆρας ῥύεο τῶνδε πόνων.

Ἓν μόνον ᾆσμα θὰ παραθέσω ἐκ τοῦ ἰαμβικοῦ τούτου Κανόνος ὡς δεῖγμα τοῦ ὅλου:

Λύμην φυγοῦσα τοῦ θεοῦσθαι τῇ πλάνῃ,
Ἄληκτον ὑμνεῖ τὸν κενούμενον Λόγον
Νεανικῶς ἅπασα σὺν τρόμῳ κτίσις,
Ἄδοξον εὖχος δειματουμένη φέρειν,
Ῥευστὴ γεγῶσα, κἂν σοφῶς ἐκαρτέρει.

Καὶ ἐκ τοῦ πρώτου Κανόνος παραθέτω ἐπίσης τρία κατὰ σειρὰν τροπάρια τῆς η´ ᾠδῆς. Καὶ τὰ τρία ἀναφέρονται εἰς τὴν προσκύνησιν τῶν Μάγων, ἀλλ᾿ ἐν μὲν τῷ α´ καὶ γ´ εὐφυῶς ἀντιπαραβάλλεται αὕτη πρὸς τὴν αἰχμαλωσίαν Βαβυλῶνος, ἐν δὲ τῷ β´ γίνεται εὔγλωττος ὑπαινιγμὸς εἰς τὸν ψαλμόν, «Ἐπὶ τῶν ποταμῶν Βαβυλῶνος, ἐκεῖ ἐκαθίσαμεν». Τὰ τρία τροπάρια ἔχουσιν ὡς ἑξῆς:

Ἕλκει Βαβυλῶνος ἡ θυγάτηρ, παῖδας δορικτήτους Δαυΐδ, ἐκ Σιὼν ἐν αὑτῇ· δωροφόρους πέμπει δὲ μάγους παῖδας, τὴν τοῦ Δαυῒδ θεοδόχον, θυγατέρα λιτανεύσοντας· διὸ ἀνυμνοῦντες ἀναμέλψωμεν· εὐλογείτω ἡ κτίσις πᾶσα τὸν Κύριον, καὶ ὑπερυψούτω, εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας.

Ὄργανα παρέκλινε τὸ πένθος ᾠδῆς, οὐ γὰρ ᾖδον ἐν νόθοις οἱ παῖδες Σιών· Βαβυλῶνος λύει δὲ πλάνην πᾶσαν, καὶ μουσικῶν ἁρμονίαν, Βηθλεὲμ ἐξανατείλας Χριστός· διὸ ἀνυμνοῦντες, κτλ.

Σκῦλα Βαβυλὼν τῆς βασιλίδος Σιών, καὶ δορίκτητον ὄλβον ἐδέξατο· θησαυροὺς Χριστὸς ἐκ Σιὼν δὲ ταύτης καὶ βασιλεῖς, σὺν ἀστέρι ὁδηγῷ ἀστροπολοῦντας ἕλκει κτλ. κτλ.

Καὶ κατὰ τὴν ἔννοιαν καὶ κατὰ τὴν γλῶσσαν τὰ ἀνωτέρω παρατεθέντα ἀποσπάσματα, ἀδιστάκτως φρονῶ, ὅτι εἶναι ἐκ τῶν ὡραιοτέρων λεκτικῶν καλλιτεχνημάτων πάσης ἐποχῆς, καὶ τὸ λέγω χάριν ἐκείνων ἐκ τῶν ἡμετέρων, ὅσοι ἐκ προκαταλήψεως νομίζουσιν, ὅτι δὲν ἐγράφοντο Ἑλληνικὰ κατὰ τὸν Ζ´ καὶ Η´ αἰῶνα, ὑποθέτοντες καλοκαγάθως, ὅτι τὰ παρ᾿ ἡμῶν τῶν σημερινῶν γραφόμενα εἶναι Ἑλληνικά, καὶ ὅτι θ᾿ ἀναγνωσθῶσι ποτὲ ὡς Ἑλληνικὰ ὑπὸ τῶν ἐπιγιγνομένων.

(1887)

ΠΗΓΗ