Οι προσπάθειες επιβολής του νέου ημερολογίου στους Ορθοδόξους της Πολωνίας

Αποσπάσματα από την εξαίρετη διατριβή του Andrzej Borlowski με τίτλο «Αγώνας των Ορθοδόξων Πατριαρχείων κατά της Ουνίας στην Πολωνία κατά την τελευταία εικοσαετία του ΙΣΤ΄ αιώνος (1583 - 1601)».

(Υπογραμμίσεις και σχόλια ημέτερα)

 

"Η μεταρρύθμιση του ημερολογίου καθορίστηκε στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία από τον πάπα Γρηγόριο τον ΙΓ (1572-1585) την 24η Φεβρουαρίου 1582 με την παπική εγκύκλιο Inter gravissimas pastoralis oficii nostril curas. Με αυτήν καλούσε το ποίμνιο του να εγκαταλείψει το παλαιό και να δεχθεί το νέο σύστημα μέτρησης του χρόνου, ξεκινώντας από την 5η Οκτωβρίου 1582, που αντιστοιχούσε στη 15η Οκτωβρίου του νέου υπολογισμού…

…ο βασιλιάς της Πολωνίας Στέφανος Μπατόρυ (1576-1586) διέταξε όλους τους υπηκόους της χώρας του, χωρίς να λάβει υπόψη του τις ομολογιακές τους πεποιθήσεις, να αποδεχτούν το νέο ημερολόγιο. Όπως έδειξαν οι άμεσες αντιδράσεις, οι Ορθόδοξοι όχι μόνο δεν δέχτηκαν το νέο ημερολόγιο, αλλά το θεώρησαν ως ένα από τα προσηλυτιστικά και ενωτικά σχέδια του Βατικανού.

Ο πάπας Γρηγόριος, μόλις διαπίστωσε τη σθεναρή αντίδραση των Ορθοδόξων, έσπευσε δια μέσου ενός Έλληνα απεσταλμένου, του Μιχαήλ Έπαρχου (γιου του γνωστού Κερκυραίου λογίου Αντωνίου του Έπαρχου) και του Ιωάννου Μποναφέ να αποστείλει ένα γράμμα με ημερομηνία την 5η Φεβρουάριου 1583 μαζί με δώρα στον πνευματικό ηγέτη των Ορθοδόξων Ιερεμία Β΄. Με την επιστολή του ο πάπας ζήτησε την αναγνώριση του νέου ημερολογίου από την Ορθόδοξη Εκκλησία…

…η δεύτερη επιστολή του Πάπα προς τον Ιερεμία από τη Μαρτίου 1584 αφορούσε κυρίως το ζήτημα της αποδοχής του νέου ημερολογίου...

…ο Πάπας έστειλε στην Κωνσταντινούπολη τρεις αντιπροσωπείες για να πείσουν τον Ιερεμία να προσυπογράψει την αποδοχή του νέου ημερολογίου. Επίσης οι απεσταλμένοι του Πάπα, ένας από τους οποίους ήταν ο Μποναφεύς, προσωπικός γνώριμος του Ιερεμία, είχαν την εντολή να τον πείσουν για την υποταγή στον Πάπα Ρώμης. Πριν από την άφιξη των παπικών αντιπροσώπων, ο Ιερεμίας έλαβε το Φεβρουάριο 1583 δύο επιστολές από τον ευσεβή δούκα Κωνσταντίνο Οστρόγκσκυ και τον πρίγκιπα των Ενετών Νικόλαο Δαπόντε, στις οποίες οι τελευταίοι του εξέθεσαν τον προβληματισμό τους σε σχέση με την τροποποίηση του ημερολογίου. Η θέση του Ιερεμία ήταν ξεκάθαρη. Στην απάντηση ο πατριάρχης τόνισε με έμφαση ότι δεν μπορεί να συμφωνήσει με τη γενομένη ανατροπή της απόφασης της Α' Οικουμενικής Συνόδου για το ζήτημα εορτασμού του Πάσχα, διότι δεν θεωρεί τον εαυτόν του υπέρτερο της Οικουμενικής Συνόδου. Μη αρκεσθείς σε ατομικές παραινέσεις ο Ιερεμίας την 28η Νοεμβρίου 1583, μαζί με τον πατριάρχη Αλεξάνδρειας Σίλβεστρο (1569-1590), επίσημα απέκρουσε και κατέκρινε τη μεταρρύθμιση του ημερολογίου με συνοδική και πατριαρχική εγκύκλιο, στην οποία καταδίκασε τη μεταβολή του Πασχαλίου. Αυτή υπήρξε το αποτέλεσμα κοινής με τον πατριάρχη Σίλβεστρο απόφασης, απορριπτικής στο ζήτημα αλλαγής του ημερολογίου. Η μονομερής απόφαση της Ρώμης αποδείχθηκε, για ακόμη μία φορά. ως ένα παράδειγμα της παπικής αυταρχικότητας και φανερό σημάδι τάσης της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας για την βίαιη επικράτηση στο χριστιανικό κόσμο. Η σύνοδος παραδέχθηκε τις απόψεις σε σχέση με ορισμένα λάθη του παλαιού ημερολογίου, αλλά δεν δίστασε να υποδείξει αρκετά και στην περίπτωση του νέου. Κατά τη θεολογική προσέγγιση του ζητήματος για την εισαγωγή του νέου ημερολογίου, υπογράμμισαν το κύριο εμπόδιο, δηλαδή την ανεπίτρεπτη μεταβολή του Πασχαλίου. Οι πατριάρχες στηρίχθηκαν στην απόφαση της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου, κατά την οποία το Πάσχα προσδιοριζόταν σε βάση των Πασχαλίων κύκλων που είχαν ως αφετηρία το ιουδαϊκό Πάσχα που εορταζόταν τη 14η του μηνός Νισάν, και την πρώτη πανσέληνο μετά την εαρινή ισημερία της 21ης Μαρτίου. Οι πατριάρχες κάλεσαν το χριστεπώνυμο ποίμνιο να παραμείνει πιστό στον παλαιό τρόπο μέτρησης του χρόνου, το οποίο αποτελούσε πιο έγκυρο τρόπο για τον καθορισμό των Πασχαλίων και, το σημαντικότερο, βρισκόταν σε συμφωνία με τις αποφάσεις της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου.

Μέσα στο ίδιο πνεύμα κινούνταν και το περιεχόμενο των απαντητικών επιστολών προς τον πάπα, το ορθόδοξο ποίμνιο στην Πολωνία, τον αρμενικό κλήρο του Λβωφ και τους Έλληνες της Βενετίας. Ο πατριάρχης υπήρξε σταθερός και κατηγορηματικός στην υπόθεση της μη αποδοχής του νέου ημερολογίου. Το ίδιο δήλωσε και μερικά χρόνια αργότερα σε γράμμα του προς τους Διαμαρτυρόμενους της Τυβίγγης που εστάλη από τη Μολδοβλαχία το Σεπτέμβριο 1589, σε άλλο προς το μητροπολίτη Φιλαδέλφειας Γαβριήλ Σεβήρο στη Βενετία από την 7η Ιουλίου 1590 και τελος σε απόφαση της Συνόδου που συνήλθε στην Κωνσταντινούπολη το 1593.

Μετά την κοινή δήλωση των Πατριαρχείων της Ανατολής για την υπόθεση αλλαγής του ημερολογίου οι παπικοί οριστικά έχασαν την ελπίδα να προσελκύσουν και να προσηλυτίσουν τους Ορθοδόξους μέσω κανονικού και νόμιμου τρόπου. Άρχισε τότε η προπαγάνδα των Ιησουϊτών. οι οποίοι δεν σέβονταν τα ιερά και τα όσια, αλλά προσπαθούσαν να πείσουν τον ορθόδοξο λαό της Πολωνίας να μη δίνουν καμμία σημασία στις εντολές της Μητέρας Εκκλησίας Η αρνητική στάση του Ιερεμία ως προς το ζήτημα του ημερολογίου προϋπόθετε ότι και στους απεσταλμένους του Πάπα δόθηκε γραπτή απορριπτική απάντηση. Η πατριαρχική επιστολή όμως προς τον πάπα Γρηγόριο ΙΓ', την οποία έφεραν οι παπικοί απεσταλμένοι Έπαρχος και Μποναφεύς, ως προς το περιεχόμενο της ήταν εντελώς απροσδόκητη και αδιανόητη. Ο οικουμενικός πατριάρχης σε αυτή επετιθετο κατά των Προτεσταντών. Επίσης δήλωνε ότι αποδέχεται την αλλαγή του ημερολογίου και ζητούσε προθεσμία δυο ετών για την εφαρμογή της. Προφανώς η επιστολή αυτή δεν ήταν γνήσια, επειδή το 1584. όταν είχε γραφεί, ο Ιερεμίας ήταν εξόριστος. Αργότερα, στην αλληλογραφία του με τους Διαμαρτυρόμενους, ο πατριάρχης διέψευσε τις φήμες για την αποδοχή της Γρηγοριανής μεταβολής του ημερολογίου. Όμως μέσω του φανατικού ιησουίτη Αντωνίου Ποσσεβινου διαδόθηκε ευρύτατα η ψευδεπίγραφη επιστολή του Ιερεμία, προκαλώντας ανησυχίες στους Ορθοδόξους της Πολωνίας με τη νέα αφορμή της βιαίας επιβολής της Γρηγοριανής μεταρρύθμισης από τους Λατίνους [1].

 

Με άλλο γράμμα του από το Μάιο 1591 ο Ιερεμίας απευθύνεται για άλλη μία φορά προς το μητροπολίτη Κίεβου και πατριαρχικό έξαρχο Γαλικίας και Μικράς Ρωσίας Μιχαήλ, τους επισκόπους, τον κλήρο, τους άρχοντες και το χριστεπώνυμο ποίμνιο και δίνει εξηγήσεις για τη θέση του έναντι του νέου παπικού ημερολογίου.  Ευρισκόμενος στη Μόσχα ο πατριάρχης έλαβε επιστολή από το γνωστό λόγιο Μαρτίνο Κρούσιο από την Τυβίγγη, ο οποίος τον πληροφορούσε ότι ένας Ιησουίτης μοναχός διέδιδε ψευδώς με γραπτά κείμενα ότι ο Ιερεμίας είχε δεχθεί το νέο ημερολόγιο της Δυτικής Εκκλησίας. Ο Ιερεμίας, για να αποφευχθεί ο σκανδαλισμός των Ορθοδόξων στο χώρο της Πολωνίας, νιώθει την ανάγκη να ψέξει την πλαστογραφία αυτή και να τους ενημερώσει σχετικά. Οι άνθρωποι αυτοί δεν θέλουν να πειθαρχούν στις αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων και δεν δίνουν σημασία στο ανάθεμα, στο οποίο καθυποβάλλει η Γ' Οικουμενική Σύνοδος εκείνους που τολμούν να προσθέσουν κάτι στο Σύμβολο της Πίστεως ή να αφαιρέσουν κάτι από αυτό. Δεν διστάζουν μπροστά σε τίποτε στην προσπάθεια τους να επιβάλουν το μοχθηρό και αθεσμο θέλημα τους.

Χαρακτηριστικό τους είναι το να συκοφαντούν και να ψεύδονται, το οποίο δεν το χρησιμοποίησαν μόνο εναντίον όλων εκείνων που κήρυξαν την αλήθεια. Ο Ιερεμίας δηλώνει ότι δεν συνηθίζει να τρέφει αυτό το θηρίο, διότι είναι μαθητής των αλιέων (μαθητών του Κυρίου) Και γι' αυτό δεν μπορεί εκείνα που απέρριψε εγγράφως στο παρελθόν για το ημερολόγιο τώρα να τα ανατρέψει, διότι τότε θα ισχύει γι' αυτόν το απόφθεγμα του φιλοσόφου: "ο τον εαυτόν επαινών και ψέγων ανήρ ουκ αγαθός". Κατά τον Ιερεμία η αλήθεια ως προς το γεγονός του ημερολογίου έχει ως εξής: Την 11η Ιουλίου 1582 απεσταλμένος του πάπα Γρηγορίου τον επισκέφθηκε στο Πατριαρχείο και του ενεχείρισε ένα γράμμα, στο οποίο ο πάπας του έγραφε φιλικά και για το νέο ημερολόγιο. Τον καλούσε να το εξετάσει προσεκτικά και, αν του φανεί καλό, να το εγκρίνει και να το δώσει σε όλες τις επαρχίες της Ανατολικής Εκκλησίας να το εφαρμόσουν. Ο πατριάρχης και άλλοι αρχιερείς, αφού το μελέτησαν προσεκτικά και το συνέκριναν όχι μόνο με το αληθινό πασχάλιο, το οποίο θέσπισαν με πάνσοφο τρόπο οι θεοφόροι Πατέρες και το παρέδωσαν στην Εκκλησία, αλλά και με τα πορίσματα των δεινών αστρονόμων, όπως του μεγάλου Πτολεμαίου και άλλων, διεπίστωσαν ότι είναι «εσφαλμένον», επειδή δεν συμφωνούσε με την κοινή πίστη της Εκκλησίας Εκτός αυτού με άλλο τρόπο εξέταζε ο πάπας τα πράγματα και με άλλο οι Πατέρες. Και στους εκπροσώπους της Ορθόδοξης Εκκλησίας δεν άρεσε το νέο ημερολόγιο για δύο λόγους. Πρώτον γιατί, όταν εκείνος (ο πάπας) άρχισε να εξετάζει τα σχετικά με το ημερολόγιο μαζί με τους σοφιστές του περιβάλλοντος του, δεν τους συμβουλεύτηκε καθόλου. Δεύτερον γιατί αυτοί θεώρησαν την άποψη των θείων Πατέρων, την οποία διατύπωσαν για το ημερολόγιο, καλύτερη "ως αληθή και άπταιστον και αεί ωσαύτως διαμένουσαν", ενώ το νέο ημερολόγιο το θεώρησαν "εσφαλμένον και ουτιδανόν". Για το λόγο αυτό και το απέρριψαν ("μακράν αφ' ημών άπεσκορακίσαμεν").

Ο Ιερεμίας πιστεύει ότι το ύφος της επιστολής του έπρεπε να είναι αυστηρότερο ως προς την κριτική και τον έλεγχο των συκοφαντών, αλλά παραιτείται από το δικαίωμα αυτό. Όμως θεωρεί υποχρέωσή του να συμβουλεύσει τους παραλήπτες της επιστολής του να μη δίνουν σημασία στους ψευδεπιπλάστους και μυθώδεις λόγους των Ιησουϊτών, οι οποίοι επιθυμούν να τους εξαπατούν διά της φιλοσοφίας και καινής απάτης τους, όχι μόνο με το ψευδεπίπλαστο νέο ημερολόγιο, αλλά και με τις υπόλοιπες καινοτομίες τους, για να μην υποσκελιστούν από αυτούς. Και τους απευθύνει αυτή την προτροπή, γιατί ο απόστολος Παύλος λέγει: αιρετικόν... μετά πρώτης και δευτέραν ομιλίαν παρατού...

 

...Οι Πατέρες της Εκκλησίας ασχολήθηκαν με το ζήτημα του Πάσχα, επειδή επιδίωκαν να επιτύχουν στο σημείο αυτό ομοιομορφία σε όλες τις τοπικές Εκκλησίες ως προς την τήρηση των αφορώντων στον προσδιορισμό του χρόνου εορτασμού αυτού και τη σαφή διαστολή του χριστιανικού από το ιουδαϊκό Πάσχα. Ο Μελέτιος [2] στρέφεται κατά της παπικής Εκκλησίας που εισήγαγε αυθαίρετα το νέο ημερολόγιο και φθείρει με αυτό τον τρόπο την πατροπαράδοτη διδασκαλία. Η πράξη αυτή παραβιάζει τον ζ' κανόνα των Αποστόλων, σύμφωνα με τον οποίο το Πάσχα θα πρέπει να τελείται μετά την εαρινή ισημερία Ο πατριάρχης προειδοποιεί τον αποστάτη επίσκοπο Υπάτιο ότι κάποτε, παραδεχόμενος την παπική καινοτομία, θα αναγκαστεί να εορτάζει το Πάσχα τη 14η ημέρα του μηνός Νισάν, που προβλέπεται το έτος 1598, ή πριν τον εορτασμό της παρόδου των Ισραηλιτών. Εν τω μεταξύ, ο ζ΄ κανόνας των Αποστόλων ρητώς απαγορεύει να εορτάζεται το Πάσχα μαζί με τους Ιουδαίους πριν την εαρινή ισημερία Ο Μελέτιος συνιστά πειθαρχία στις αποφάσεις της Εκκλησίας, απορώντας για την αθέτηση της αποστολικής παράδοσης από τους Λατίνους. Υπογραμμίζει ότι προδήλως επικρέμαται ο κίνδυνος του επιτιμίου σε εκείνους, οι οποίοι κωλύουν την επιτέλεση του Πάσχα όπως την παρέδωσαν οι Πατέρες της Νίκαιας. Μάλιστα, σύμφωνα με τον α' κανόνα της Συνόδου της Αντιοχείας, όσοι θα αποδοκιμάσουν και τολμήσουν να καταλύσουν τον όρο της Α' Οικουμενικής Συνόδου θα είναι ακοινώνητοι και απόβλητοι από την Εκκλησία, διότι με αυτό γίνονται αιτία όχι μόνο προσωπικής αμαρτίας, αλλά και διαφθοράς και διαστροφής πολλών".

 

Η επίδραση των κατά της ημερολογιακής μεταρρύθμισης αγώνων των πατριαρχών Ιερεμίου και Μελετίου υπηρξε για τους Ορθοδόξους της Πολωνίας καταλυτική. Έτσι όταν μετά το 1924 η Ιεραρχία της αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Πολωνίας αναγκάστηκε να εισαγάγει το νέο ημερολόγιο βρέθηκε "προ πανδήμου εξεγέρσεως του λαού"[3], με αποτέλεσμα να επαναφέρει το παλαιό [4].

 

 

 

[1] Πρόκειται για την πλαστή επιστολή που αναφερθήκαμε εδώ και την οποία διέψευσε και ο ίδιος ο Πατριάρχης Ιερεμίας εδώ.

[2] Μελέτιος Πηγάς

[3]Εφημερίδα "ΣΚΡΙΠ" 13-4-1927. Συνέντευξη του Αρχιεπισκόπου Πολωνίας (βλέπε και εικόνα).

[4] Σήμερα χρησιμοποιεί και τα δύο ημερολόγια, καθώς έχει ενορίες και με το νέο και με το παλαιό. Άλλωστε ως μέλος του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών μετέχει της Οικουμενιστικής παναιρέσεως και έτσι το παλαιό ημερολόγιο καταντά γι' αυτούς που το τηρούν, αλλά κοινωνούν εμμέσως με τους αιρετικούς, ενας στείρος δεκατριμεριτισμός.