Προ ημερών ο κ. Βασίλειος Τουλουμτσής δημοσίευσε ένα εξαιρετικό κείμενο με τίτλο "Η Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος, ο Δωρόθεος Βουλησμάς και σύγχρονες θεολογικές παρερμηνείες περί αποδοχής αιρετικών" [1], στο οποίο επικρίνονται κάποιες νεότερες ερμηνείες του γνωστού καθηγητή κ. Θεοδώρου Γιάγκου. Ο τελευταίος απάντησε στο κείμενο αυτό δημοσιεύοντας άρθρο με τίτλο "Νικοδημικές ερμηνείες και επιλεκτικές παρερμηνείες για την αποδοχή των αιρετικών" [2], στο οποίο επισύναψε και ένα κεφάλαιο από το προσφάτως εκδοθέν βιβλίο του (με τη συνεργία του μακαρίτη καθηγητή Αιμιλίου Ταχιάου) "Αλληλογραφία Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτη και Δωροθέου Βουλησμά", με σκοπό να αποδείξει ότι δεν καινοτομεί, αλλά ακολουθεί τις νικοδημικές θέσεις.
Στο κεφάλαιο αυτό ο κ. Γιάγκου προβάλλει τις εξής απόψεις:
α) Περί του "βαπτίσματος" των αιρετικών και ειδικώς των Λατίνων
Επειδή ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Κύριλλος ο Ε΄ ο κυριότερος υποστηρικτής του "Αναβαπτισμού", ο και υπογράψας τον "Όρο του 1756", "κατακρίνεται στὶς «κολλυβαδικὲς» πηγὲς ὡς ἀντίπαλος τῆς λειτουργικῆς ἀκρίβειας καὶ ὕπουλος σύμμαχος καὶ συμπαραστάτης τῶν «Ἀντικολλυβάδων»" (σελ. 166), άρα "δὲν θὰ πρέπει νὰ δίδεται ἔμφαση στὴ δῆθεν συναγωνιστικότητα «Κολλυβάδων» καὶ Κυρίλλου στὸ θέμα τοῦ ἀναβαπτισμοῦ, ὅπως διὰ πολλῶν ὑποστηρίχθηκε ἀπὸ τὸν ἀείμνηστο π. Γεώργιο Μεταλληνὸ (βλ. «Ὁμολογῶ ἓν βάπτισμα» ..., ὅπ.π., σ. 107 ἑξ.) [4]" (σελ. 167, τέλος υποσημείωσης). Έτσι μεταξύ του Αγίου Νικοδήμου και του Δωροθέου Βουλησμά, πάντα κατά τον κ. Γιάγκου, "παρατηροῦνται, ἐπὶ τοῦ προκειμένου, θεολογικὲς διαφορές. Ὁ δεύτερος ἔκλινε τοποθετημένος πρὸς τὴν πλευρὰ τῶν θέσεων τοῦ πατριάρχη Κυρίλλου Ε´" (σελ. 168). Επιπροσθέτως, η άποψη υπέρ του "αναβαπτισμού" στο τέλος της ερμηνείας του Κανόνος του Αγίου Κυπριανού Καρχηδόνας ανήκει στον τολμητία επιμελητή Θεοδώρητο και όχι στον Άγιο Νικόδημο (σελ. 169), ο οποίος "οὐδεμία μνεία κάνει περὶ τοῦ Ὅρου τοῦ 1756" (σελ. 170) και "παρουσιάζεται ἀσταθὴς στὴ θέση του ἀπέναντι στοὺς λατίνους: ἀποκρούει τὸ βάπτισμά τους, ἀλλὰ ἀρνεῖται καὶ τὸν ἀναβαπτισμό τους, προτάσσοντας τὴν πράξη χρίσεως μὲ μύρο" (αυτόθι).
Η άποψη αυτή όμως του κ. Γιάγκου αναιρείται διττώς. Αφενός μεν, διότι γνωρίζουμε από τις πηγές ότι και ο κυριότερος πολέμιος του "Αναβαπτισμού", ο Πατριάρχης Καλλίνικος εκ Ζαγοράς, υπήρξε επίσης σύμμαχος και συμπαραστάτης των Αντικολλυβάδων [3], αφετέρου δε, διότι γνωρίζουμε πως ο Άγιος Νικόδημος είχε τις ίδιες ακριβώς απόψεις περί του "βαπτίσματος" των Λατίνων με εκείνες του Πατριάρχη Κυρίλλου, παρά το γεγονός ότι, για διάφορους λόγους δεν αναφέρει ρητώς τον Όρο του 1756. Ας υπενθυμίσουμε μερικά αποσπάσματα από τον Νικοδημικό λόγο (και δεν σταχυολογούμε φυσικά από τις αυθαίρετες προσθήκες του Θεοδωρήτου) για να υπενθυμίσουμε τις ξεκάθαρες θέσεις του:
"Τὸ τῶν Λατίνων βάπτισμα εἶναι ψευδώνυμον βάπτισμα, καὶ διὰ τοῦτο οὕτε κατὰ τὸν λόγον τῆς ἀκριβείας εἶναι δεκτόν, οὕτε κατὰ τὸν λόγον τῆς οἰκονομίας... Δὲν εἶναι δεκτοὶ κατὰ τὸν λόγον τῆς ἀκριβείας, α΄. διατὶ εἶναι αἱρετικοί... Λοιπὸν ὅντας ὁμολογοῦμενον πὼς οἱ Λατῖνοι εἶναι παμπάλαιοι αἱρετικοὶ ἐν πρώτοις εὐθὺς ἀπὸ τοῦτο εἶναι ἀβάπτιστοι... β΄. οἱ Λατῖνοι εἶναι ἀβάπτιστοι, διατὶ δὲν φυλάττουσι τὰς τρεῖς καταδύσεις εἰς τὸν βαπτιζόμενον... Λοιπὸν ἀβάπτιστοι οἱ Λατῖνοι, διατὶ δὲν κάμνουσι τὰς τρεῖς ἀναδύσεις καὶ καταδύσεις, κατὰ τὴν Ἀποστολικὴν παράδοσιν. Περὶ τούτων τῶν τριῶν καταδύσεων πόσον εἶναι ἀναγκαῖαι καὶ ἀπαραίτητοι εἰς τελείωσιν τοῦ βαπτίσματος, δὲν λέγομεν. Ὅποιος ἀγαπᾷ, ἂς αναγνώσῃ, ἀλλὰ κατὰ πᾶσαν ἀνάγκην ἂς ἀναγνώσῃ τὸ ἐγχειρίδιον τοῦ πολυμαθεστάτου καὶ σοφωτάτου Εὐστρατίου Ἀργέντου (σημ. ημ. δηλαδή το "Εγχειρίδιον περί βαπτίσματος" το οποίο εκδόθηκε με την άδεια του Πατριάρχου Κυρίλλου το 1756 και το οποίο περιείχε αναλυτικά τα επιχειρήματα πάνω στα οποία βασίστηκε ο, εν εκείνω τω έτει, εκδοθείς πατριαρχικός Όρος!)... Ἠξεύρω τὶ προβάλλουσιν οἱ ἄμισθοι δεφένσορες (=αμύντορες) τοῦ Λατινικοῦ ψευδοβαπτίσματος. Προβάλλουσι γὰρ ὅτι μὲ μῦρον ἐσυνείθισεν ἡ Ἐκκλησία μας νὰ δέχηται τοὺς ἀπὸ Λατίνων ἐπιστρέφοντας... φθάνει, ὁποῦ ὁμολογεῖς πὼς μὲ μῦρον τοὺς ἐδέχετο. Λοιπὸν εἶναι αἱρετικοί. Διὰ τί γὰρ μὲ μῦρον, ἂν δὲν ἦσαν αἱρετικοί; ...κάποιάν τινα μεγάλην οἰκονομίαν ἠθέλησε νὰ μεταχειρισθῇ εἰς τοῦς Λατίνους ἡ Ἐκκλησία... τώρα λέγω, ὁποῦ τίποτε καθ᾿ ἡμῶν δὲν ἰσχύει ἡ λύσσα τοῦ παπισμοῦ, τί πλέον οἰκονομία χρειάζεται; Ἡ οἰκονομία γὰρ ἔχει μέτρα καὶ ὅρια, δὲν εἶναι παντοτινὴ καὶ ἀόριστος... Ὥστε τῆς οἰκονομίας παρελθούσης, ἡ ἀκρίβεια, καὶ οἱ Ἀποστολικοὶ Κανόνες πρέπει νὰ ἔχουν τὸν τόπον τους" [5].
"Οὗτος ὁ Κανών (σημ. ο Ζ΄ της Β΄ Οικουμενικής), ἀφεύκτως, ἀπαραιτήτως, καὶ κατὰ πᾶσαν ἀνάγκην βαπτίζει καὶ τοὺς Λατίνους ὡς εἰς οὐδεμίαν κατάδυσιν βεβαπτισμένους εἰ γὰρ τοὺς εἰς μίαν, πῶς οὐχὶ τοὺς μηδεμίαν βαπτισθέντας;... Ἀλλὰ γὰρ καὶ τοῦτο προστεθήτω ἐκ περιουσίας ἐνταῦθα τὸ καλὸν πόρισμα, ὅτι καθὼς ἡ Σύνοδος αὕτη διορίζει νὰ μυρώνονται οἱ Ναυατιανοὶ ἐπιστρέφοντες διατὶ ἦσαν ἀμύρωτοι, οὕτω καὶ ἡ Σύνοδος τῶν Ἀνατολικῶν βαπτίζει τοὺς Λατίνους ἐπιστρέφοντας, διατὶ εἶναι ἀβάπτιστοι" [6]. Η "Σύνοδος των Ανατολικών" που διατάζει να βαπτίζονται οι Λατίνοι, είναι λοιπόν η Σύνοδος των Τριών Προκαθημένων που εξέδωσε τον Όρο του 1756!
Επομένως δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως ο Άγιος Νικόδημος συμφωνεί με τον Πατριάρχη Κύριλλο και τον Δωρόθεο Βουλησμά, ότι οι Λατίνοι πρέπει να γίνονται δεκτοί διά Βαπτίσματος και πως, συγκεκριμένα για αυτούς, παρήλθε πλέον - ήδη από τότε! - η εποχή της Οικονομίας. Κάθε άλλη ερμηνεία της ξεκάθαρης αυτής απόψεώς του αποτελεί παρερμηνεία.
β) Περί της αποδοχής χειροτονίας αιρετικών
Για το θέμα αυτό ο κ. Γιάγκου γράφει πως ο Άγιος Νικόδημος διετύπωσε κάποιες θέσεις "οἱ ὁποῖες εὕρισκαν διαφωνοῦντα τὸν Βουλησμᾶ" (σελ. 170) όπως την άποψη ότι "ὅτι ἡ Ἐκκλησία δέδεκται χειροτονίας αἱρετικῶν" (σελ. 171), παραθέτοντας μάλιστα (ο Άγιος) κάποια παραδείγματα εκ της εκκλησιαστικής ιστορίας (Αγίου Μελετίου Αντιοχείας υπό Αρειανών, Αγίου Ανατολίου Κωνσταντινουπόλεως υπό Διοσκόρου, χειροτονίες Εικονομάχων κ.α.).
Όντως ο Άγιος Νικόδημος διετύπωσε κάποτε τη σκέψη (ίσως επηρεασμένος από τον Χριστοφόρο Προδρομίτη) ότι η Εκκλησία για λόγους Οικονομίας αποδέχτηκε τις χειροτονίες αιρετικών. Η σκέψη αυτή ελέγχθηκε ως εσφαλμένη από τον, συνοδικώς ορισθέντα ως ανακριτή του "Πηδαλίου", Δωρόθεο Βουλησμά, ο οποίος προβαίνοντας στην διάκριση μεταξύ αιρετικών "συνοδικῶς ἀνεξελέγκτων" (δηλαδή μη κεκριμένων) και αιρετικών "συνοδικῶς ἐληλεγμένων" (δηλαδή κεκριμένων/καταδικασθέντων) [7], διορθώνει το ατόπημα αυτό του Αγίου, ο οποίος (όπως και κάθε Άγιος άλλωστε) δεν διεκδικεί το "Αλάθητο"· παραδέχεται δε το σφάλμα του και αποδέχεται με ταπείνωση την άποψη του Δωροθέου Βουλησμά γράφοντάς του: "Ἡμεῖς οἱ ἁγιορεῖται, ἂν ἄλλο καλὸν ἐδῷ δὲν μανθάνομεν, ἀλλὰ εἰς κάθε μικρὸν ἠ μέγα σφάλμα, τοῦτο πρόχειρον ἔχομεν νὰ λέγομεν τό· "Εὐλόγησον, πάτερ"... Θέλει λοιπὸν ἡ ἱερὰ αὐτῆς τελειότης νὰ ἐστάθησαν ἀνεξέλεγκτοι οἱ αἱρετικοὶ ἐκείνοι, ὧν τὰς χειροτονίας καθὼς καὶ τὸ βάπτισμα, κατ᾿ οἰκονομίαν ποτὲ ἡ Ἐκκλησία ἐδέξατο; καὶ δὲν εἶναι ἀρκετὸς ὁ λόγος τῆς οἰκονομίας νὰ συμφωνήσῃ τοὺς παραδεξαμένους ταύτας θείους πατέρας μὲ τοὺς μὴ παραδεξαμένους κατὰ τὸν λόγον τῆς ἀκριβείας; "Εὐλόγησον, πάτερ", ἔστωσαν ἀνεξέλεγκτοι" [8].
Όταν λοιπόν ο Άγιος Νικόδημος λέει "ευλόγησον", αποτελεί νικοδημική άποψη ή "νικοδημική" παρερμηνεία η εμμονή στο σφάλμα αυτό;
Το σφάλμα της μη αποδοχής της διακρίσεως των αιρετικών σε "ἀνεξελέγκτους" και "ἐληλεγμένους" έχει μάλιστα τραγικές συνέπειες για την Ορθόδοξη Εκκλησιολογία, εφόσον ενισχύονται οι κακόδοξες θέσεις τόσο των Οικουμενιστών, όσο και των δίχως επίγνωση Ζηλωτών, αφού αμφότεροι συμφωνούν στο ότι οι χειροτονίες όλων των αιρετικών ανεξαιρέτως (δηλαδή και "ἀνεξελέγκτων" και "ἐληλεγμένων") είναι άκυρες και οι μεν πρώτοι, προβάλλοντας την αποδοχή των υπό "ἀνεξελέγκτων" αιρετικών τελουμένων χειροτονιών, θεωρούν και τα τελούμενα υπό "ἐληλεγμένων" αιρετικών "μυστήρια" ως αποδεκτά, οι δε ανεπίγνωστοι Ζηλωτές, προβάλλοντας την απόρριψη των υπό "ἐληλεγμένων" αιρετικών τελουμένων "χειροτονιών", θεωρούν και τα τελούμενα υπό "ἀνεξελέγκτων" αιρετικών Μυστή
Τα παραπάνω αποτελούν μια μικρή αναίρεση των "νικοδημικών" παρερμηνειών, ο δε φιλομαθής αναγνώστης μπορεί να ανατρέξει για μεγάλη, πλήρη και αναλυτική αναίρεση και επιστημονική πληροφόρηση στο, επίσης προσφάτως εκδοθέν - και άνω των χιλίων σελίδων! -, περισπούδαστο πόνημα των πατέρων της Ιεράς Μονής Χρυσοποδαριτίσσης-Νεζερών με τίτλο "Οι Κολλυβάδες και ο Δωρόθεος Βουλησμάς" (εκδ. Τήνος, 2020).
Νικόλαος Μάννης
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΛΟΥΣ
[3] Βλ. Αθανασίου Χρυσοβέργη, Οι θεολογικές κατευθύνσεις του Πατριάρχη Καλλινίκου Γ΄ (1713-1791) και τα βασικά προβλήματα της εποχής του, Θεσ/νίκη, 1998, σελ. 173-186.
[4] Εδώ το βιβλίο του μακαριστού π. Γεωργίου Μεταλληνού, του οποίου τις θέσεις δεν έχει αναιρέσει κανείς: http://users.uoa.gr/~
[5] Αγίου Νικοδήμου, Υποσημείωση στον ΜϚ΄ Αποστολικό Κανόνα.
[6] Του ιδίου, Υποσημείωση 4 στην Ερμηνεία του Ζ΄ Κανόνος της Β΄ Οικουμενικής Συνόδου.
[7] Στην ίδια διάκριση για το ίδιο θέμα προβαίνει και ο Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης (στο Επιτομή Ιερών Κανόνων, επιμέλεια Θεοδωρήτου Ιερομονάχου, εκδ. Αστήρ, 1999, σελ. 63).
[8] Θ. Γιάγκου - +Α.Τιαχάος, Αλληλογραφία Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτη και Δωροθέου Βουλησμά, εκδ. Ι.Μ. Κωνσταντίας-Αμμοχώστου, 2020, σελ. 328-329.
Εξαιρετικό άρθρο.
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ διόρθωση του Δωροθέου Βουλησμά και η αποδοχή της από τον άγιο Νικόδημο είναι άκρως σημαντική, διότι η πρώην εσφαλμένη θέση του αγίου Νικοδήμου ήταν και είναι ακόμη το καλύτερο επιχείρημα των ακραίων ζηλωτών. Μεταξύ αυτών και ο εκ Πάτρας γνωστός π. Νικόλαος.
Ευχαριστώ Νικόλαε. Αγωνίζου τον καλόν αγώνα.
Ἀγαπητέ μου Δάσκαλε, ἐπίτρεψέ νά σέ συγχαρῶ καί δι' αὐτήν τήν σημαντικωτάτην ἀνάρτησιν. Κατ' ἀρχάς, οὐδόλως ἐκπλήσσομαι πού οἱ Οἰκουμενισταί (διά τοῦ κ. Γιάγκου) προσπαθοῦν νά ἐμφανισθοῦν μέ μανδύαν Ὀρθοδόξου, διαστρεβλώνοντες βαναύσως τήν θέσιν τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου διά τό «βάπτισμα» τῶν Λατίνων. Γιά μένα, ὡστόσον, τό πλέον σημαντικόν στοιχεῖον τῆς ἀναρτήσεως αὐτῆς εἶναι ἡ σαφής διάκρισις μεταξύ κεκριμένων και μή κεκριμένων αἱρετικῶν/σχισματικῶν, τοὐτέστιν μεταξύ τοῦ «δυνάμει» καί «ἐνεργείᾳ» αἱρετικοῦ/σχισματικοῦ. Δυστυχῶς, ὅσοι ἀρνοῦνται αὐτήν τήν διάκρισιν γίνονται αἰτία νά ὑπάρχουν ἔριδες καί σχίσματα. Τώρα, δράττομαι τῆς εὐκαιρίας, νά σέ ρωτήσω: Πρῶτον, πῶς ξέρεις ὅτι ἡ τελευταία πρότασις εἰς τήν ἑρμηνείαν τοῦ Κανόνος τῆς ἐν Καρχηδόνι Συνόδου, ἡ ὁποία δέν κάμνει τήν ὡς ἄνω κρίσιμον διάκρισιν, εἶναι τοῦ ἀλλοιώσαντος τό ἱερόν Πηδάλιον ὄντως τολμητίου Θεοδωρήτου καί ὄχι ἕν ἀκόμη σφάλμα τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου; Δεύτερον, καί τό πλέον κρίσιμον, οἱ ἀλλοιώσεις αὐτές πῶς ἐντοπίζονται; Ἄν ἐνθυμοῦμαι καλῶς, ὁ π. Θεόδωρος Ζήσης ἔχει γράψει ὅτι ὑπάρχει τρόπος νά ἐντοπισθοῦν αὐτές οἱ ἀλλοιώσεις. Ὁ π. Ν.Δ. ἐπιμένει, ὅμως, ὅτι αὐτές ἔχουν ἀπαλειφθῆ, ἀλλ' ἰδού ἐσύ γράφεις ὅτι ὑπάρχει ἀκόμη ἡ ὡς ἄνω ἀλλοίωσις. Ἐμένα μ' ἐνδιαφέρει πάρα πολύ νά γνωρίζω ἄν οἱ ὑποσημειώσεις τοῦ Πηδαλίου στίς σελ. 320-321, ὅπου ἀναφέρεται ὅτι πρέπει νά ζωγραφίζεται ὁ Θεός Πατήρ καί ὅτι δῆθεν στά Πρακτικά τῆς Ζ' οὐδέν στοιχεῖον ὑπάρχει πού νά τό ἐμποδίζῃ, εἶναι καί αὐτές προσθῆκες τοῦ τολμητίου Θεοδωρήτου.
ΑπάντησηΔιαγραφή