Άγιος Άνθιμος, ένας άγνωστος Ομολογητής του ΙΔ΄ αιώνος

Το παρόν άρθρο αφιερώνεται στις Μοναστικές Αδελφότητες

του Αγίου Κυπριανού & Ιουστίνης (Ανδρώα - Φυλή Αττικής)

και των Αγίων Αγγέλων (Γυναικεία - Αφίδνες Αττικής),
πηγές ορθοδόξων ναμάτων σε εποχή κακόδοξης ανομβρίας 

Επειδή ο Ιερομάρτυς και Ομολογητής Άνθιμος είναι ένας άγνωστος Άγιος, θεωρήθηκε σωστό να γραφτεί ένα σύντομο αφιέρωμα στη μνήμη του, προς ενίσχυση των γνησίων Ορθοδόξων της εποχής μας.
Αν και έχουμε λίγες πληροφορίες για αυτόν, πρόκειται περί μίας τεράστιας προσωπικότητας, μιας εξαίρετης Μορφής της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης του παρόντος άρθρου.

Πότε και που ακριβώς γεννήθηκε δεν γνωρίζουμε. Ξέρουμε ότι ήταν Κρητικός στην καταγωγή και έζησε περί τα μέσα του ΙΔ΄ αιώνος (γεννηθείς τις πρώτες δεκαετίες αυτού). Τον συναντάμε στην Κωνσταντινούπολη ως μέλος της περί τον Άγιο Πατριάρχη Φιλόθεο Κόκκινο Συνόδου, στην οποία συμμετείχε με τον ψιλό τίτλο του "Μητροπολίτου Αθηνών".
Ως γνωστόν σε όλες τις περιοχές τις οποίες είχαν καταλάβει οι Φράγκοι εκδιώχθηκε η Ορθόδοξη Ιεραρχία και πολεμήθηκε με κάθε τρόπο η Ορθόδοξη Εκκλησία, με απώτερο σκοπό τον εκλατινισμό των υπόδουλων Ρωμαίων (Ελλήνων). Γι' αυτό και  οι υπόδουλοι προτιμούσαν να βρίσκονται υπό την κατοχή των μωαμεθανών Τούρκων παρά των "χριστιανών" Φράγκων.
Στην Αθήνα λοιπόν (όπως και στην Κρήτη και τις άλλες φραγκοκρατούμενες περιοχές) δεν επιτρεπόταν να υπάρχει Ορθόδοξος Επίσκοπος και έτσι ο Άνθιμος παρέμενε στην Κωνσταντινούπολη, συμμετέχοντας και στις ησυχαστικές έριδες, ανήκοντας στην μερίδα του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά και των Ησυχαστών.
Το 1363 σημειώθηκε στην Κρήτη η Επανάσταση του Αγίου Τίτου, κατά την οποία Βενετοί άποικοι ξεσηκώθηκαν κατά της Βενετικής Αρχής και ανακήρυξαν την Κρήτη ανεξάρτητο Κράτος. Οι επαναστάτες, για να κερδίσουν την υποστήριξη του ελληνικού πληθυσμού, προέβησαν σε μια έξυπνη κίνηση. Φρόντισαν στο νέο Κράτος να καθιερωθεί ως επίσημη θρησκεία "η ιερωτάτη των ιθαγενών γραικική", δηλαδή η Ορθόδοξη Πίστη. Αυτό και μόνο αρκούσε για να κηρύξει ο Πάπας "ιερό πόλεμο" κατά των επαναστατών και να επιτρέψει ακόμη και χρήση μωαμεθανών μισθοφόρων για την καταστολή της εξέγερσης.
Η πράξη όμως  αυτή των επαναστατών να αναγνωρίσουν ως επίσημη θρησκεία την Ορθοδοξία, είχε αποτέλεσμα. Διότι οι Κρήτες εξεγέρθηκαν και συντάχθηκαν με τους επαναστάτες. Συγκεκριμένα το επόμενο έτος (1364) σημειώθηκε η Επανάσταση των Καλλεργών, με αρχηγούς τους Καλλέργηδες, τους απογόνους της ιστορικής οικογένειας των Φωκάδων, οι οποίοι είχαν μεταβεί στην Κρήτη και είχαν αλλάξει το επίθετό τους.
Με την αποτίναξη του ενετικού ζυγού, οι Έλληνες απευθύνθηκαν στον προαναφερόμενο Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Φιλόθεο και του ζήτησαν να τους αποστείλει τον συμπατριώτη τους Άνθιμο, για να τους ποιμάνει.

Ο Άγιος Άνθιμος αψηφώντας τους κινδύνους δέχτηκε την διακονία και ήρθε στην Κρήτη, Η υποδοχή που του έγινε δεν έχει προηγούμενο. Πλήθος κόσμου, ιερείς και λαϊκοί, ευγενείς και αγρότες, γυναίκες με τα παιδιά στην αγκαλιά και ηλικιωμένοι, όλοι με λαμπάδες στα χέρια, ψάλλοντας και δοξολογώντας τον Θεό, υποδέχτηκαν τον σχετικά νεαρό, αλλά γεμάτο αρετές, Αρχιερέα τους, ο οποίος αμέσως ανέλαβε την αναδιοργάνωση της Εκκλησίας στο νησί. 

Όμως, το 1367 οι δυνάμεις της Βενετίας επικράτησαν ξανά (συμβολή σε αυτό είχαν δυστυχώς οι προδοσίες και οι έριδες μεταξύ των Κρητών), οι Επαναστάτες εκτελέστηκαν και επανήλθε η προηγούμενη κατάσταση, σύμφωνα με την οποία απαγορευόταν η παραμονή Ορθοδόξων Επισκόπων στο νησί. Τον Άνθιμο όμως τον διέβαλαν, ότι τάχα ερέθιζε τους Κρητικούς ενάντια στους Βενετούς και τον συνέλαβαν. Η αληθινή βέβαια αιτία της κατηγορίας αυτής ήταν η Ορθοδοξία του Αγίου και η μη αποδοχή της λατινικής αιρέσεως, μιας και "προέτρεπε τους Κρήτας να απέχωνται της κοινωνίας των Λατίνων, ένεκα των ετεροδιδασκαλιών αυτών". Και αυτό φάνηκε από τα γεγονότα που ακολούθησαν.

Μόλις συνελήφθη ο Άγιος οδηγήθηκε μπροστά τον Λατίνο επίσκοπο στον Χάνδακα (νυν Ηράκλειο), ο οποίος "θωπείες χρώμενος και αγαθών" του συνέστησε να αποδεχθεί τα δόγματά τους και "την κοινωνίαν αυτών ασπάσασθαι" και σε αντάλλαγμα του υποσχέθηκε πλούτο και τιμές, καθώς και να παραμείνει στον θρόνο του. Ο Άγιος αρνήθηκε πεισματικά και γι' αυτό ο παπικός επίσκοπος διέταξε και τον έριξαν σε έναν λάκκο, που χρησίμευε σαν φυλακή με σκοπό ή "τον τόνο της ενστάσεως παραλύσει, τη χρονίως χαυνωθέντος κακώσει", και έτσι να τον πείσει να κοινωνήσει μαζί τους, ή τέλος πάντων να πεθάνει ως δήθεν τιμωρούμενος για συμμετοχή στην Επανάσταση. Στον λάκκο αυτό έμεινε σχεδόν έναν ολόκληρο χρόνο!

Κατά τον βιογράφο του Αγίου, Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Νείλο Κεραμέα, αν και ο λάκκος αυτός ήταν φρικτός (είχε πολύ μεγάλο βάθος και στον πάτο του είχε πλάτος όσο ένας άνθρωπος ξαπλωμένος - ας πούμε ενάμιση-δύο μέτρα - ενώ ανεβαίνοντας στένευε - το στόμιό ήταν τόσο στενό που μόλις χωρούσε να μπει άνθρωπος και μάλιστα χωρίς ενδύματα - και η ανάβαση γινόταν με σκοινιά με τα οποία ήταν δεμένος ο κρατούμενος) και αν και είχε να πολεμήσει, εκτός από τον εγκλεισμό αυτόν, και με την πείνα και την δίψα, εν τούτοις προτίμησε ο γενναίος Ομολογητής την κακοπάθεια αυτήν για την Πίστη, παρά την χλιδάτη ζωή των φιλόσαρκων αιρετικών ή αδιάφορων για την Ορθοδοξία.

Απόσπασμα από τον βίο του Αγίου Ανθίμου που συνέγραψε ο Πατριάρχης Νείλος Κεραμεύς (+1388)

Μετά από έναν χρόνο διέταξε πάλι ο Λατίνος επίσκοπος να τον φέρουνε μπροστά του πιστεύοντας πως λόγω των κακουχιών θα μπορούσε εύκολα να τον πείσει να κοινωνήσει μαζί τους. Για καλού και για κακού όμως σκαρφίστηκε και μια απάτη. Μόλις λοιπόν παρουσιάστηκε ο Άγιος και με θάρρος απάντησε ότι δεν δέχεται να κοινωνήσει με τους παπικούς, ο Λατίνος του είπε: "Καλά δεν τα έμαθες; Όσο καιρό ήσουν κλεισμένος στον λάκκο έγινε η ένωση και όλοι οι επίσκοποι πλέον της Ανατολής κοινωνούν μαζί μας! Εσύ μόνο θα παραμείνεις αποσχισμένος;". Ο Άγιος, αν και κατάλαβε ότι πρόκειται για ψέμα, διότι δεν θα μπορούσε ποτέ να ειπωθεί η αλήθεια από "τους ούτω βίω και δόγμασι διεφθαρμένους", του εξήγησε γιατί δεν θα μπορούσε ποτέ να έλθει σε κοινωνία μαζί τους, όσο αυτοί δεν αποδέχονταν την Ορθή Πίστη. Αυτή η Ομολογία αντήχησε "ώσπερ ηχώ βροντής". Η διαταγή - αναμενόμενη - ήταν η ίδια: εγκλεισμός στον λάκκο. 

Αυτή την φορά το μαρτύριο κράτησε περισσότερο. Μετά από δύο χρόνια βρέθηκε πάλι με τον Λατίνο επίσκοπο για τρίτη φορά "ώσπερ ο εμός πρότερον Ιησούς τρις επειράσθη κατά την έρημον", ώστε και ο Άγιος "τρίτον νικήσας, νομίμως στεφανωθή, την πίστιν τηρήσας και τον καλόν αγώνα ηγωνισμένος". Αυτήν την φορά ο Λατίνος, δεν έκανε τον κόπο καν να προσπαθήσει να πείσει τον Άγιο, γνωρίζοντας πως ήταν βράχος. Πήγε απλά στο δεσμωτήριο και διέταξε τους φύλακες να τραβήξουν προς τα πάνω το σκοινί με το οποίο ήταν δεμένος ο Άγιος, και να τον ανεβάσουν μέχρι σχεδόν το στόμιο για να μπορεί να του μιλήσει. Έπειτα κοιτάζοντας απειλητικά τον αιωρούμενο από τα σχοινιά μαρτυρικό Ιεράρχη του είπε: "Η αποδέχεσαι την κοινωνία μαζί μας ή διατάζω και σε αφήνουν να πέσεις και να πεθάνεις από την πτώση μέσα σε αυτόν τον λάκκο". Ο δε Άγιος, ημιθανής - "μόνο τω αναπνέειν πιστευόμενος ότι ζει" - και μόλις που μπορούσε να κουνήσει την γλώσσα, του είπε: "ἐκατονταπλασσίονι λάκκῳ με κατακλείσεις, τῆς ὀρθῆς πίστεως οὐκ ἄν ποτε μεταστήσαις, οὐδ' ἀντιπείσαις ἄλλο φρονεῖν παρὰ τὰ δεδογμένα κοινῇ ταῖς ἁγίαις τῶν Πατέρων Συνόδοις, οἷς ὥσπερ λογίοις ὑπὸ τοῦ Θεοῦ κεχρηματισμένοις ἐμοί τε καὶ χριστιανῷ παντὶ προσέχειν ἀνάγκη".

Ο Λατίνος διέταξε να τον ρίξουν στον πάτο του λάκκου και κανείς δεν έμαθε αν αποβίωσε από την πτώση ή αν τον αποτελείωσαν την ίδια στιγμή ή αργότερα, διότι υπήρχε διαταγή να μην τον ξαναεπισκεφθεί κανείς από τους ελάχιστους με τους οποίους είχε επαφή ο Άγιος κατά την διάρκεια του εγκλεισμού του. Ακούστηκε μόνο ότι έριξαν το σώμα του σε άγνωστο μέρος και το έθαψαν, αρνούμενοι να το παραδώσουν στους Ορθοδόξους για να ταφεί. 

Του Αγίου Ανθίμου δεν έχουμε Εικόνα να προσκυνούμε, ούτε Ακολουθία να του ψάλλουμε, ούτε Λείψανο να του αποδώσουμε τις πρέπουσες τιμές και ούτε καν γνωρίζουμε την ακριβή ημερομηνία του μαρτυρικού θανάτου του, ο οποίος πρέπει να συνέβη περίπου κατά το 1370.
Μπορούμε όμως να τον τιμούμε κρατώντας με άγιο ζήλο την ίδια στάση που κράτησε και εκείνος απέναντι στους αιρετικούς της εποχής του και να ελπίζουμε ότι ο Κύριος θα παραχωρήσει να αποκαλυφθούν περισσότερα στοιχεία για τον Άγιο και - είθε, Χριστέ μου! - να βρεθεί το άγιο λείψανό του.
Ο Άγιος επίσης συνέγραψε και λίγους λόγους (περί της αρχής του Πάπα, της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος, στην Γέννηση του Χριστού) και δύο επιστολές, εκ του λάκκου, προς τον Συναγωνιστή του, στην Καλή Ομολογία της Ορθοδοξίας, Ιωσήφ Φιλάγρη.
Ανθίμου του Ιερομάρτυρος και Ομολογητού, Μητροπολίτου Αθηνών και Προέδρου Κρήτης, αιωνία η μνήμη, αιωνία η μνήμη, αιωνία η μνήμη!

Νικόλαος Μάννης

(Επεξεργασμένο απόσπασμα από τον α΄ τόμο του υπό έκδοση βιβλίου "Στρατιώτες της Ορθοδοξίας", στο οποίο oι σχετικές παραπομπές και η βιβλιογραφία)