Τρεις Νεομάρτυρες που πότισαν με το αίμα τους το δένδρο της Εκκλησίας

Το Μνημείο των Νεομαρτύρων της Ρωσικής Εκκλησίας στο Σιμκέντ (Καζακστάν)

Το Φαράγγι της Αλεπούς (Лисья балка) είναι μια περιοχή του Σιμκέντ (μεγάλης πόλης στο νότο του Καζακστάν) στην οποία, κατά την περίοδο 1937-1938, εκτελέστηκαν από τους Κομμουνιστές της Σοβιετικής Ένωσης περίπου δεκαέξι χιλιάδες (16.000) άνθρωποι...

Μεταξύ άλλων, στις 20 Νοεμβρίου (7 Νοεμβρίου με το παλαιό ημερολόγιο) του 1937, δηλαδή σαν σήμερα, εκτελέστηκαν μαζί τρεις Αρχιερείς: ο Μητροπολίτης Καζάν Κύριλλος Σμιρνόφ, ο Μητροπολίτης Πετρουπόλεως Ιωσήφ Πετρόβιχ και ο Επίσκοπος Ροστόφ Ευγένιος Κομπράνοφ.

Το παράδοξο με τους τρεις αυτούς Αρχιερείς, είναι πως ενώ στο ουσιώδες συμφωνούσαν, εν τούτους εξέφραζαν τρεις διαφορετικές τάσεις μέσα στον χώρο της Ρωσικής Ορθοδοξίας, ως προς την αντιμετώπιση της σχέσης διοικούσας Εκκλησίας και κομμουνιστικού (άθεου) Κράτους, όπως αυτή εκφραζόταν από τον πρωθιεράρχη της, Μητροπολίτη Σέργιο Στραγκορόντσκι. 

Ο τελευταίος είχε συνθηκολογήσει πλήρως με την Σοβιετική Κυβέρνηση αφού με την περίφημη "Διακήρυξη" του 1927 ουσιαστικά αιχμαλώτισε την επίσημη Εκκλησία στο άρμα του άθεου Κράτους.  

Ο Ιερομάρτυς Κύριλλος

Ο Μητροπολίτης Κύριλλος ήταν ο Ηγέτης του κινήματος των "μη- μνημονευτών" (Непоминающие), των Αποτειχισμένων, όπως θα λέγαμε σήμερα. Είχε διακόψει την κοινωνία με τον Μητροπολίτη Σέργιο προσωπικά, καθώς και με τους ομόφρονές του, αλλά όχι με όλους ανεξαιρέτως τους Κληρικούς και Λαϊκούς που είχαν κοινωνία με αυτόν, αλλά διαφωνούσαν. Επίσης δεν θεωρούσε άκυρα τα Μυστήρια υπό των λεγόμενων "Σεργιανιστών" και δεν δημιούργησε νέα Δικαιοδοσία.

Συγκεκριμένα έγραφε: 

"Την αποχή από την κοινωνία με τον Μητροπολίτη Σέργιο και τους ομοϊδεάτες του ιεράρχες, την αναγνωρίζω ως εκπλήρωση του αρχιερατικού μου καθήκοντος. Αυτή η αποχή από μέρους μου δεν επιβεβαιώνει ούτε καν θέτει σε υποψία καθόλου την δήθεν έλλειψη Χάριτος των ιερών τελετουργιών και μυστηρίων που τελούν οι Σεργιανιστές (ο Κύριος να μας σώσει όλους από τέτοιες σκέψεις), αλλά υπογραμμίζει μόνο την απροθυμία και την άρνηση συμμετοχής στις αμαρτίες των άλλων. Επομένως, δεν θα συλλειτουργούσα με τον Μητροπολίτη Σέργιο και τους ομοϊδεάτες του αρχιερείς, αλλά σε περίπτωση θανάσιμου κινδύνου, με ήσυχη τη συνείδησή μου, θα δεχόμουν να επιτελεσθεί το Ευχέλαιο και να με χρίσει για τελευταία φορά ένας ιερέας του Σεργίου ή της Συνόδου που ιδρύθηκε από αυτόν, εάν δεν υπάρχει διαθέσιμος ιερέας που να συμμερίζεται τη στάση μου απέναντι στον Μητροπολίτη Σέργιο..." (Επιστολή 2ας/15ης Μαΐου 1929).

Σε απάντησή του επ'  αυτών ο Σέργιος έγραψε τα εξής: "Με το να μην μας αναγνωρίζετε, λοιπόν, είτε ως σχισματικούς είτε ως άνευ Χάριτος και, κατά συνέπεια, μη έχοντας κανένα επιτρεπτό λόγο για σχίσμα, διακόπτετε την κοινωνία μαζί μας. Είναι δυνατόν να συμφωνήσω μαζί σας ότι δεν δημιουργείτε σχίσμα και παραμένετε σε ειρήνη με την Αγία Εκκλησία;" (Επιστολή της 18ης Σεπτεμβρίου 1929).

Μπροστά στην "ορθολογική" αυτή θεώρηση ο Ιερομάρτυς Κύριλλος ανταπαντά: "Αποφεύγω να συλλειτουργήσω μαζί σας, όχι επειδή το Μυστήριο του Σώματος και του Αίματος του Χριστού δεν θα επιτελεσθεί κατά την κοινή μας Λειτουργία, αλλά επειδή η κοινωνία από το Ποτήριο του Κυρίου θα είναι προς κρίση και κατάκριση και για τους δυο μας, αφού η εσωτερική μας διάθεση, ντροπιασμένη από την διαφορετική κατανόηση των εκκλησιαστικών μας σχέσεων, θα μας στερήσει την ευκαιρία, με απόλυτη ηρεμία, να προσφέρουμε «έλεον ειρήνης, θυσίαν αινέσεως». Ως εκ τούτου, σε όλη της την πληρότητα, εφαρμόζω την αποχή μου μόνο σε εσάς και τους επισκόπους που έχουν το ίδιο πνεύμα με εσάς, αλλά όχι στους απλούς κληρικούς, πολύ περισσότερο στους λαϊκούς" (Επιστολή της 12ης Νοεμβρίου 1929).

Ο Ιερομάρτυς Ιωσήφ

Πιο αυστηρή στάση κράτησε ο Μητροπολίτης Πετρουπόλεως Ιωσήφ, ο οποίος μετά την "Διακήρυξη" του Σεργίου, τον αποκήρυξε επίσημα, μαζί με πλήθος Κλήρου και Λαού, και σχημάτισε νέα Δικαιοδοσία, οι ακόλουθοι της οποίας θα έμεναν γνωστοί ως "Ιωσηφίτες". Οι "Ιωσηφίτες" καταδικάστηκαν ως "σχισματικοί" από τον Σέργιο, ο οποίος ανακήρυξε άκυρα τα Μυστήριά τους και καθόρισε την υποδοχή τους με Χρίσμα. Εντός των "Ιωσηφιτών" αναπτύχθηκαν δύο τάσεις, μία πιο μετριοπαθής και μία ακραία, η οποία απέρριπτε τα Μυστήρια των Σεργιανιστών. Η εκκλησιολογική αυτή διαφορά όμως δεν στάθηκε ικανή να διχάσει τους "Ιωσηφίτες" εφόσον αμφότεροι βίωναν την μανία των Μπολσεβίκων, διώκονταν και μαρτυρούσαν καθημερινά.

Ο ίδιος ο Μητροπολίτης Ιωσήφ δεν ασχολήθηκε τόσο με τα Μυστήρια, όσο με την διακήρυξη της αναγκαιότητας να υπάρξει Αγώνας κατά της αποστασίας του Σεργιανισμού, επειδή ο τελευταίος ουσιαστικά θυσιάζει την ελευθερία της Εκκλησίας για την οποία σταυρώθηκε ο Κύριος. Γράφει σε έναν σεργιανιστή αρχιμανδρίτη:

"Αγαπητέ μου Πάτερ... Όχι μόνο δεν φύγαμε, δεν φεύγουμε και δεν θα φύγουμε ποτέ από τα σπλάγχνα της Αληθινής Ορθόδοξης Εκκλησίας, αλλά θεωρήστε εχθρούς, προδότες και δολοφόνους Της αυτούς που δεν είναι μαζί μας και υπέρ μας, αλλά εναντίον μας. Δεν πέφτουμε σε σχίσμα, παρακούοντας τον Μητροπολίτη Σέργιο, αλλά εσείς, υπάκουοι σε αυτόν, τον ακολουθείτε στην άβυσσο της εκκλησιαστικής καταδίκης. ...Ίσως - δεν το αμφισβητώ - ακόμα να είστε περισσότεροι από εμάς. Κι ακόμα κι αν δεν υπάρχει «μεγάλο πλήθος» πίσω μου, όπως λες... Αλλά ποτέ δεν θα θεωρήσω τον εαυτό μου σχισματικό, ακόμα κι αν παραμείνω μόνος μου, όπως κάποτε ένας από τους αγίους ομολογητές. Το θέμα δεν είναι καθόλου ποσοτικό, μη το ξεχνάτε ούτε λεπτό: ο Υιός του Θεού, όταν ξανάρθει, θα βρει καθόλου την πίστη στη γη; Και ίσως οι τελευταίοι «επαναστάτες» ενάντια στους προδότες της Εκκλησίας και συνεργούς της καταστροφής Της να είναι όχι οι Επίσκοποι, ούτε οι αρχιμανδρίτες, αλλά οι πλέον απλούστεροι θνητοί, όπως και τότε στον Σταυρό του Χριστού, την τελευταία ταλαιπωρημένη Του πνοή, άκουσαν μερικές απλές ψυχές κοντά Του. ...Δεν είμαι σε καμία περίπτωση σχισματικός και δεν καλώ σε σχίσμα, αλλά στην κάθαρση της Εκκλησίας από αυτούς που σπέρνουν το αληθινό σχίσμα και το προκαλούν. ...Οι υπερασπιστές του Σεργίου λένε ότι οι Κανόνες επιτρέπουν την διακοπή κοινωνίας με έναν επίσκοπο μόνο για αίρεση καταδικασμένη από μία Σύνοδο. Εναντίον αυτού, αντιτάσσω ότι οι πράξεις του Μητροπολίτη Σεργίου φέρονται να εντάσσονται σε αυτήν την προϋπόθεση, αν ληφθεί υπόψη μια τόσο σαφής παραβίαση της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας της Εκκλησίας, της Μίας, Αγίας, Καθολικής και Αποστολικής. Και επιπλέον, οι Κανόνες δεν μπορούσαν να προβλέψουν όλες τις περιπτώσεις. Είναι δυνατόν να διαφωνήσουμε για το τι είναι χειρότερο και πιο επιβλαβές από οποιαδήποτε αίρεση όταν ένα μαχαίρι χώνεται στην ίδια την καρδιά της Εκκλησίας - την ελευθερία και την αξιοπρέπειά της; Τι είναι πιο επιβλαβές: ένας αιρετικός ή ένας δολοφόνος;" (Επιστολή τον Φεβρουάριο του 1928).

Ο Ιερομάρτυς Ευγένιος

Ο Επίσκοπος Ροστόφ Ευγένιος ήταν ένας από αυτούς που υπέγραψαν το 1928 την "Δήλωση του Γιαροσλάβ", ένα έγγραφο αποκήρυξης της "Διακήρυξης" του Σεργίου που υπέγραψαν πολλοί Αρχιερείς και Ιερείς, κυρίως της περιφέρειας Γιαροσλάβ. Παρόλη την διαφωνία τους και την αρχική αποτείχισή τους, οι υπογράψαντες παρέμειναν τελικά σε εκκλησιαστική κοινωνία με τον Σέργιο, θεωρώντας πιο σωστό τον αγώνα "εκ των έσω", διατηρώντας παράλληλα κοινωνία και με τους αντιδρώντες ("Ιωσηφίτες" και "μη-μνημονευτές"). Εξαιτίας της δράσης του ο Ευγένιος οδηγήθηκε στην εξορία ευθύς αμέσως, στην οποία έμελε να ζήσει εννέα χρόνια, μέχρι δηλαδή του μαρτυρικού θανάτου του. 

Διαβάζουμε σε γράμμα του προς τον Κύριλλο του Καζάν: "Αγαπητέ και πολύτιμε Δέσποτα Μητροπολίτη Κύριλλε... Μου απάντησαν από το Στάλινο, και του έγραψαν. Σας ευχαριστώ για το ενδιαφέρον σας. Σε αυτόν τον γιατρό θέλω να εμπιστευτώ μερικούς από τους ασθενείς εκεί" (Επιστολή της 15ης/28ης Μαρτίου 1936). Με την λέξη "γιατρός" αναφέρεται συνθηματικά στον μη-μνημονευτή ιερέα της περιφέρειας Στάλινο π. Σεραφείμ Κυρίλοφ (μαρτύρησε και αυτός το 1937), που του σύστησε ο Μητροπολίτης Κύριλλος, και με την λέξη "ασθενείς" αναφέρεται σε πνευματικά του παιδιά. Καίτοι δηλαδή ο ίδιος είχε κοινωνία με τον Σέργιο, έστελνε τα πνευματικά του παιδιά σε αποτειχισμένο.

Στην ίδια επιστολή γράφει και τα εξής σημαντικά για την Θεία Κοινωνία εν καιρώ αιρέσεως: "Σας ετοίμασα ένα επιστημονικά τεκμηριωμένο υπόμνημα για την τήρηση και τη μετάληψη της Μεγάλης Παρηγοριάς από τους λαϊκούς, αλλά δυσκολεύομαι να το στείλω. Προς το παρόν, θα δηλώσω ότι η Εκκλησία σε αυτή τη σφαίρα είχε δύο πρακτικές: τη μία όταν ήταν εν διωγμώ, την άλλη όταν βρισκόταν εν ειρήνη. Η πρώτη αντικατοπτρίστηκε στην 93η [επιστολή] [του] Βασ[ιλείου] [του] Μεγ[άλου], αποσπάσματα της οποία σας εστάλησαν. Η δεύτερη στον 58ο Καν[όνα] της ΣΤ' [Οικουμενικής] Σύν[οδος], που το απαγορεύει στους λαϊκούς, αλλά πολύ διστακτικά: με ελαφριά μετάνοια (μια εβδομάδα αφορισμού), με την προϋπόθεση: όταν υπάρχει επίσκοπος, πρεσβύτερος ή διάκονος. Και είναι ακριβώς για «υψηλή επιτήδευση» (υπερηφάνεια), όχι για την υπέρβαση του βαθμού, επομένως οι ίδιοι οι Εξομολόγοι, και πολύ περισσότερο οι φέροντες Ωμοφόριο (Αρχιερείς), μπορούν να ευλογούν τους ασκητές, και τους λαϊκούς και μον[αχούς] κατ' εξαίρεση, μόνο σε δύσκολους καιρούς, να διατηρούν και λαμβάνουν το φάρμακο". Με τις συνθηματικές λέξεις "Μεγάλη Παρηγοριά" και "φάρμακο" εννοεί τα Τίμια Δώρα, αφού ως γνωστόν η 93 επιστολή του Μεγάλου Βασιλείου (στα στοιχεία παραλείπει της εντός των αγκυλών λέξεις για να μη τον καταλάβουν οι Μπολσεβίκοι που άνοιγαν τα γράμματα) αναφέρεται στη τότε τακτική πολλοί πιστοί να λαμβάνουν Άγιο Άρτο εμβαπτισμένο στο Τίμιο Αίμα, να τον διατηρούν σπίτι τους και να κοινωνούν μόνοι τους, λόγω της ελλείψεως ορθοδόξων ιερέων.

Στις 23 Ιουνίου 1937 συντάσσεται πρακτικό από τις αρχές του Νοτίου Καζακστάν για την σύλληψη των ηγετών του τοπικού παραρτήματος της "παράνομης αντεπαναστατικής οργανώσεως με τίτλο Αληθινή Ορθόδοξη Εκκλησία". Οι τρεις πρώτοι που κατονομάζονται είναι ο Κύριλλος, ο Ιωσήφ (ο οποίος βρισκόταν σε κοινωνία με τον πρώτο από τις αρχές του 1937) και ο Ευγένιος, οι οποίοι οδηγούνται για ανάκριση στις φυλακές του Σιμκέντ. Μέσα από βασανιστήρια αλλά και χρησιμοποιώντας ψεύτικες ομολογίες προσπαθούν να αποσπάσουν την παραδοχή των Επισκόπων ότι όντως είναι αντεπαναστάτες. Στα έγγραφα ανακρίσεων βλέπουμε ότι ο Μητροπολίτης Κύριλλος κατηγορήθηκε και για αντικατάσταση στο Μυστήριο του Χρίσματος αντί για χρήση Αγίου Μύρου (στους υπό αυτών βαπτισθέντες βεβαίως· δεν αφορά αναμυρώσεις) να προτείνεται επίθεση των χειρών του Επισκόπου, όπως στην αρχαία Εκκλησία. Βεβαίως οι Κομμουνιστές δεν νοιάζονταν για τα Μυστήρια, αλλά η πράξη αυτή του Μητροπολίτου Κυρίλλου και των άλλων διωκομένων Ιεραρχών που δεν μπορούσαν, λόγω της πολυετούς εξορίας τους, ούτε να προμηθευτούν, ούτε να παρασκευάσουν Άγιο Μύρο, θεωρήθηκε αντεπαναστατική επειδή αμφισβητούσε την εξουσία της "νόμιμης" Εκκλησίας, δηλαδή της σεργιανιστικής.

Μετά το πέρας των ανακρίσεων, και συγκεκριμένα στις 6/19 Νοεμβρίου 1937 η τοπική Τρόικα των Μπολσεβίκων καταδίκασε σε θάνατο διά πυροβολισμού τον Κύριλλο (74 ετών) ως αρχηγό της "αντεπαναστατικής οργάνωσης Αληθινή Ορθόδοξη Εκκλησία" στην περιοχή, τον Ιωσήφ (65 ετών) ως υπαρχηγό και τον Ευγένιο (39 ετών) ως έναν από τους ενεργούς ηγέτες της.

Τα ξημερώματα της 7ης/20ης Νοεμβρίου 1937 οδηγήθηκαν στο Φαράγγι της Αλεπούς και πυροβολήθηκαν μαζί.

Τα αίματά τους χύθηκαν, ενώθηκαν και έγιναν ένα... Τα σώματά τους πετάχτηκαν σε έναν ομαδικό τάφο της περιοχής και δεν βρέθηκαν ποτέ.

Ας έχουμε την ευχή τους!  

Ν.Μ.

ΚΥΡΙΑ ΠΗΓΗ: А.В. Журавский, Во имя правды и достоинства Церкви. Жизнеописание и труды священномученика Кирилла Казанского, 2004.